De nieuwe Oranje-generatie is aan zet na desastreus 2017

I: Het begin van het einde
Het interlandjaar van het Nederlands elftal begint ronduit dramatisch. Voorafgaand aan het uitduel met Bulgarije op 25 maart is er zowel bij bondscoach Danny Blind als de buitenwacht nog volop vertrouwen in een goede afloop, maar dat verandert al gauw in valse hoop. Na twintig minuten kijkt Oranje in Sofia tegen een 2-0 achterstand aan en de ploeg wekt vervolgens geen moment de indruk die te kunnen rechtzetten. Het WK is met drie punten minder dan Zweden en de vierde plaats in Groep A na vijf wedstrijden verder weg dan ooit.

'Ik had een goed gevoel over deze wedstrijd, dit had ik niet verwacht', klinkt het na afloop verslagen uit de mond van Blind, die een dag voor zijn ontslag zijn eigen positie openlijk ter discussie stelt. De bondscoach neemt de schuld op zich voor het dramatische debuut van Matthijs de Ligt. De piepjonge Ajax-verdediger wordt bij afwezigheid van Jeffrey Bruma, Virgil van Dijk en Stefan de Vrij voor de leeuwen gegooid, maar ziet er bij beide tegengoals niet goed uit. In de rust corrigeert Blind zijn eigen fout en brengt alsnog Wesley Hoedt in.

II: Blind ontslagen, Grim interim-bondscoach
Zo leidt Blind zijn eigen ondergang in. Zijn redenatie om De Ligt en niet Hoedt op te stellen, omdat hij een rechts- en een linkspoot in het centrum wil hebben, stuit in aanloop naar het cruciale duel in Sofia op veel kritiek. Die sijpelt zelfs vanuit de spelersgroep door. 'Ik respecteer zijn keuzes, maar ben het er niet mee eens', zo laat Hoedt na afloop aan VI weten. 'Bruma en Van Dijk vormen normaal het centrum en zij zijn allebei rechtsbenig...', aldus de Lazio-mandekker, die na rust opeens wél kan samenspelen met de ook linksbenige Bruno Martins Indi.

De positie van Blind is onhoudbaar geworden, zoveel is duidelijk. Dat zijn ontslag in de lucht hangt, is al voelbaar tijdens de terugreis naar Nederland en wordt zondagavond na een gesprek met interim-directeur Jean-Paul Decossaux definitief. Daarmee komt er na ruim anderhalf jaar een einde het tijdperk-Blind, die als opvolger van Guus Hiddink de boel niet meer kan rechttrekken in de EK-kwalificatie, slechts zeven zeges in zeventien interlands boekt en uiteindelijk ook de aanzet geeft voor het mislopen van het WK in Rusland.

III: KNVB slaat modderfiguur, Van Breukelen de Kop-van-jut
Blind doet met zijn statement ('We waren op de goede weg, Bulgarije-uit was naar mijn idee een incident') in het ontslagbericht op de KNVB-website de wenkbrauwen fronsen, maar dat kan nog meer worden gezegd van de mediaoptredens van Decossaux en technisch directeur Hans van Breukelen. Eerst voert niet de oud-doelman maar de commerciële man van de KNVB als interim-directeur het woord bij de met spoed ingelaste persconferentie over het ontslag van Blind – volgens de bond om statutaire redenen. Begin mei maakt het duo het pas écht bont.

Aanleiding is de zoektocht naar de opvolger van Blind, die uitdraait op een ware soap. Uit een reconstructie van VI blijkt dat Van Breukelen aan Henk ten Cate de toezegging dat hij de nieuwe bondscoach wordt, maar toch voor Dick Advocaat kiest. Ten Cate is woedend. Alles komt op straat te liggen en een poging van de KNVB om het nodige recht te zetten, resulteert in een persconferentie die Decossaux later zou typeren als 'afschuwelijk'. Hij en Van Breukelen spreken elkaar én zichzelf herhaaldelijk tegen. Het komt hun geloofwaardigheid niet ten goede.

IV: Advocaat zorgt voor ommekeer, Van Breukelen stapt op
'Ik schaam me niet', klinkt het begin mei op diezelfde mediabijeenkomst strijdvaardig uit de mond van Van Breukelen. Die zegt op dat moment nog het vertrouwen te voelen in Zeist. Anderhalve maand later, nog voordat bekend is of Oranje het WK in Rusland haalt, maakt de KNVB echter bekend dat de al sinds zijn aanstelling bekritiseerde technisch directeur per 1 augustus vertrekt. Dat doet de oud-international met 'een goed gevoel', al is het hem 'onvoldoende gelukt' zijn ambities en die van de KNVB waar te maken.

Van Breukelen trekt daarom zijn conclusies, zoals ook Decossaux in de zomer erkent dat er fouten zijn gemaakt bij de aanstelling van de nieuwe bondscoach. Dat is dus tweede keus Advocaat geworden. De door de wol geverfde Hagenaar moet het chagrijn en cynisme rondom Oranje weer laten omslaan in vertrouwen en optimisme en slaagt daar zowaar in. Nadat interim-coach Fred Grim het Nederlands elftal langs een hard spelend Marokko (1-2) en Ivoorkust (5-0) leidt, omdat Advocaat zijn werk bij Fenerbahçe nog moet afmaken, wint Oranje van Luxemburg: 5-0.

V: Oranje zakt door het ijs in Parijs, Rusland ver weg
Met name de manier waarop de jarige Wesley Sneijder zich op 9 juni manifesteert in het WK-kwalificatieduel met de Europese dwergstaat, tevens zijn 131ste recordinterland, geeft hoop voor de loodzware uitwedstrijd tegen Frankrijk op 31 augustus. De missie van Oranje is er echter niet gemakkelijker op geworden. Door een zeldzame fout van doelman Hugo Lloris wint Zweden in juni met 2-1 van de Fransen, waardoor Nederland eigenlijk móét winnen in Parijs om de kansen voor plaatsing voor het WK in eigen hand te houden.

Wellicht geïnspireerd door het nieuwe realisme dat Advocaat bij het begin van zijn derde termijn als bondscoach predikt, neemt het geloof in een stunt toe in het Oranje-kamp. Met de vooraf nog zo belangrijk gemaakte Sneijder op het middenveld in het vertrouwde 4-3-3-systeem is een goed resultaat echter geen moment binnen handbereik. Na twee gele kaarten binnen kort tijdsbestek voor Kevin Strootman gaat het Nederlands elftal in de slotfase genadeloos hard onderuit (4-0), mede doordat het met tien man jacht maakt op een doelpunt en dus ruimte weggeeft.

VI: Advocaat laat Oranje winnen, maar mist het WK
Omdat Zweden tegelijkertijd verliest in Bulgarije is er nog steeds hoop, al is dan al duidelijk dat het slechte doelsaldo het Nederlands elftal wel eens in de weg kan zitten in de jacht op een WK-ticket. De commentaren zijn echter vernietigend. 'Dit Oranje heeft niets te zoeken op het WK', zo luidt de algehele tendens. Aanvoerder Arjen Robben en Advocaat zijn de eersten om te erkennen dat Frankrijk een paar flinke maatjes te groot was, maar richten het vizier monter op de volgende duels. 'Drie wedstrijden winnen en dan ben je er, denk ik', aldus Robben. Maar dat loopt even anders.

Advocaat doet waarvoor hij is aangesteld. Oranje wint van Bulgarije (3-1), Wit-Rusland (1-3) en Zweden (2-0), maar de stemming is dan al volledig omgeslagen. Door de dikke nederlaag tegen Frankrijk en de onverwachte monsterzege van Zweden op Luxemburg – Advocaat: 'Die winnen niet met 8-0, wat is dat nou voor stomme vraag?' – is plaatsing voor het WK in Rusland alleen in theorie nog mogelijk voorafgaand aan het laatste duel met Zweden. Dat wordt met een veel beter doelsaldo tweede en bereikt via een stunt in de play-offs tegen Italië het WK.

VII: Oranje mist kwaliteit, vastigheid en geluk
En dus mist Nederland voor de tweede keer op rij een groot toernooi. Na het EK 2016 moeten de internationals ook het WK 2018 vanuit de huiskamer of de strandstoel volgen. Van de ploeg die onder de ijzeren discipline van Louis van Gaal nog derde werd op het WK in Brazilië, is weinig meer over. Sindsdien versleet de KNVB vier bondscoaches in nog geen vier jaar tijd. Ter vergelijking: sinds Nederland het WK in 2002 misliep, hadden in twaalf jaar tijd ook vier trainers de leiding: Advocaat, Marco van Basten, Bert van Marwijk en Van Gaal.

Door die vele wisselingen is één ding glashelder: dit Oranje miste vastigheid. En dat had het door de afname van kwaliteit in de spelersgroep juist zo hard nodig. Natuurlijk ontbrak het ook aan geluk. Neem alleen al de late treffer van Bas Dost in Zweden. Was die niet afgekeurd, dan had de wereld er heel anders uit kunnen zien. Maar dit Nederlands elftal heeft het eerst en vooral aan zichzelf te danken dat het er niet bij is in Rusland. Dat besef is er ook bij de spelers. 'We hebben niet genoeg kwaliteit voor het WK', zegt Strootman in november tegen VI.

VIII: afscheid Robben, nieuwe generatie aan zet
Maar wie de selectie van Oranje onder de loep neemt, komt tot de conclusie dat die nog altijd meer individuele kwaliteit herbergt dan die van pak 'm beet IJsland of Zweden. Zelfs nu Robben zijn afscheid heeft aangekondigd nadat hij nog één keer had gevlamd tegen Zweden en het maar de vraag is of Klaas-Jan Huntelaar, Robin van Persie en Wesley Sneijder nog een rol van betekenis spelen. Sneijder weet nog altijd van geen ophouden, Van Persie maakt tegen Frankrijk als invaller zijn rentree en Huntelaar werd door zijn goede spel bij Ajax weer genoemd.

Met Virgil van Dijk, Daley Blind, Strootman en Georginio Wijnaldum bestaat de as van het elftal nog altijd uit spelers die bij de Europese (sub)top spelen en ook voorin zijn er met bijvoorbeeld Quincy Promes en Memphis Depay kandidaten die bij hun clubs hoopgevende dingen laten zien. Aan de nieuwe bondscoach de taak hen te verenigen tot een elftal dat weer boven zichzelf uitstijgt, zoals Van Gaal in Brazilië lukte met een deel van de huidige internationals. Alleen dan is een herhaling van de donkeren jaren tachtig, drie eindtoernooien op rij missen, te voorkomen.

IX: Advocaat stopt in stijl, Oranje bij Europese elite
De basis daarvoor heeft Advocaat in zekere zin al gelegd tijdens zijn derde termijn. Sinds de zeventigjarige Hagenaar het stokje mei 2017 oppakte, won Oranje acht van zijn negen interlands. De Kleine Generaal greep daardoor zelf het record van bondscoach met meeste overwinningen ooit en loodste het Nederlands elftal naar de A-groep van de fonkelnieuwe Nations League van de UEFA, die in september 2018 van start gaat. Ook op de FIFA-ranking is de stijgende lijn ingezet. In augustus stond Oranje nog 36ste, nu 20ste.

Nederland besloot het jaar 2017 met oefenzeges op Schotland (0-1) en Roemenië (0-3). Met name dat laatste duel vormt mogelijk een hoopvolle aanzet voor wat we in 2018 van het Nieuwe Oranje te zien gaan krijgen. In maart wachten meetmomenten met WK-gangers Engeland en Spanje, tegenstanders van het kaliber die na de zomer ook in de Nations League op het Nederlands elftal wachten. In tegenstelling tot voorgaande cycli begint de kwalificatiereeks voor het EK 2020 daardoor pas in 2019, al liggen er in de Nations League ook vier tickets klaar.

X: Gudde start zoektocht naar nieuwe bondscoach
Wie tegen die tijd de bondscoach van het Nederlands elftal is, moet – onder voorbehoud van een surprise uit Zeist – in het nieuwe jaar blijken. Ronald Koeman lijkt na zijn ontslag bij Everton de ideale kandidaat, maar er zijn met Frank de Boer en Peter Bosz meer opties vrijgekomen. Ook gaan er stemmen op om een buitenlander de kans te geven. Als het aan Advocaat ligt, moet de KNVB niet te moeilijk denken. 'Ik heb altijd gezegd: als iemand van het kaliber Ronald Koeman vrij is, moet de KNVB dat meteen doen.'

Advocaat sluit niet uit dat hij in maart tijdens de oefenduels met Engeland en Spanje zelf nog langs de lijn staat. De zeventigjarige Hagenaar is daartoe bereid als de KNVB geen nieuwe bondscoach heeft gevonden, al is hij inmiddels aan de slag bij Sparta Rotterdam. Eric Gudde, de nieuwe directeur betaald voetbal, richt zich eerst op het vinden van een nieuwe technisch directeur. Louis van Gaal wordt het in ieder geval niet. De oud-bondscoach sprak met Gudde over de kwestie, maar is niet beschikbaar voor een functie bij de KNVB. De nieuwe generatie is nu aan zet.