'Frank Rijkaard, melancholicus en toptrainer'

Gullit werd bij Chelsea gepromoveerd tot speler/manager. Later werd hij manager. De resultaten waren niet slecht, maar voorzitter Ken Bates knapte af op zijn geringe betrokkenheid. Gullit was meer met privézaken bezig dan met de club. Hij werd ontslagen, maar kreeg al snel een nieuwe kans bij Newcastle United. Ook daar vertrok hij voortijdig. Feyenoord kwam vervolgens op zijn grote naam af, maar ook dat liep niet goed af. Gullit maakte er zo'n chaos van, dat hij in Nederland waarschijnlijk nooit meer aan de bak komt. Daarom moest hij wel naar Los Angeles Galaxy in Amerika. Ik gun hem al het succes van de wereld, maar ik ben bang dat Gullit de passie voor voetbal mist om in zijn vak te slagen en hij heeft het coachen niet in zijn bloed zitten.

De KNVB minachtte alle geroutineerde trainers met een indrukwekkende staat van dienst door Van Basten en Rijkaard zonder enige ervaring als bondscoach te laten beginnen. Natuurlijk maakten ze dezelfde fouten die alle beginnende trainers maken. Omdat ze met topmateriaal werkten, vielen de resultaten niet eens tegen. Rijkaard viel in positieve zin op, doordat hij heel goed moeilijke karakters en gevoelige ego's kon managen. Van Basten botste vooral met persoonlijkheden. Het kan geen toeval zijn dat hij conflicten had met Clarence Seedorf, Ruud van Nistelrooy, Edgar Davids en Mark van Bommel. Van Basten is een mannetje, een baasje, hij wil het voor het zeggen hebben. Als bondscoach werd hij door schade en schande wijs, maar hij leerde snel. De voormalige vedette was zelfs niet te trots naar zijn spelers te luisteren toen zij zich niet prettig voelden binnen het opgedrongen systeem. Sindsdien zie je hem groeien als coach. Ajax durft hem zelfs aan te stellen als de verantwoordelijke technische baas. En Van Basten twijfelde geen moment aan zijn capaciteiten en greep de volledige macht. Van Basten is een harde jongen, hij heeft alleen een zwak voor zijn vrienden. Dat blijkt wel uit de samenstelling van zijn technische staf en het kwam ook aan de oppervlakte toen Johan Cruijff de jeugdopleiding van Ajax ingrijpend wilde reorganiseren. Cruijff werd de deur gewezen door zijn protegé, omdat Van Basten solidair was met zijn in de jeugdopleiding werkende vrienden. Intussen vraagt Cruijff zich in Barcelona vertwijfeld af waarom hij de bondscoach in moeilijke tijden tot in het ongeloofwaardige heeft beschermd. Van Basten is een persoonlijkheid, een leider, hij heeft alles in zich om een topcoach te worden. Maar hij begint straks opnieuw aan een zware baan, zonder enige ervaring op dat gebied. Hij is de baas, met Danny Blind als butler. Ajax en de nieuwe coach nemen een geweldig risico. En nu Van Basten werkelijk alle macht naar zich heeft toegetrokken, is hij straks ook helemaal alleen verantwoordelijk voor het resultaat. Dan pas blijkt of hij daadwerkelijk een topcoach is.

Nadat Rijkaard zijn Oranje-stage had afgerond, was hij ook nog geen toptrainer. Hij was zo goed als het beschikbare materiaal bij Sparta. Rijkaard is nog steeds de enige coach die met de Rotterdamse club uit de Eredivisie degradeerde. Er leek voortijdig een eind aan zijn trainersloopbaan te komen, maar in Barcelona werd Joan Laporta, een huisvriend van Cruijff, voorzitter. Cruijff adviseerde de advocaat zijn landgenoot als trainer aan te stellen. Iedere voetbalinsider reageerde verbaasd, maar Rijkaard was zo slim geen vriend, maar een ervaren coach, ­Henk ten Cate, ­mee te nemen als assistent en ontwikkelde zich bij Barcelona tot een absolute topcoach die vooral uitblonk in zijn menselijke omgang met verwende vedetten.

Voor iedere trainer is het op een bepaald moment afgelopen in de onrechtvaardig prestatieve wereld van het topvoetbal. Johan Cruijff, Guus Hiddink, Dick Advocaat, Bert van Marwijk, Co Adriaanse, Louis van Gaal en Rinus Michels maakten het allemaal mee. Rijkaard begon in 2003 aan zijn buitenlandse avontuur. In 2005 won hij de Spaanse titel en de Super Cup. In2006 herhaalde hij dat nog eens, terwijl hij dat jaar ook de Champions League won. Twee jaar zonder prijzen betekende dat zelfs de beschaafde voorzitter Laporta moest ingrijpen om geloofwaardig te blijven bij de achterban en te overleven. Het kostte hem zichtbaar moeite, maar Rijkaard, die zich steeds nadrukkelijker als een melancholicus presenteerde, reageerde ingetogen, beschaafd en begripvol. Hij is ordinair ontslagen, maar nam zaterdag waardig afscheid tegen Murcia en de beleidsbepalers, spelers, supporters en pers gedragen zich respectvol tegenover de stressbestendige Nederlander.

De tegenwoordig in Spanje wonende voormalige Voetbal International-redacteur Leo Verheul schreef het boek Frank Rijkaard De Biografie, dat sinds vorige week in de winkel ligt. Verheul had in zijn VI-tijd al een merkwaardig goed contact met de introverte voetballer Rijkaard. Het leverde prachtige interviews op. Die chemie bestaat nog steeds tussen de auteur en de toptrainer Rijkaard, waardoor de mens achter de trainer wordt blootgelegd. Franklin Edmundo Rijkaard werd op 30 september 1962 geboren aan de Jacob van Lennepkade 132 in Amsterdam. Hij was de tweede zoon van Herman Rijkaard en Neel van der Meulen. Drie jaar eerder was Herman junior geboren. Vader Rijkaard werkte in Suriname als hulpje op de boekhouding bij de handelsfirma Kersten & Co. Als sterspeler van de topclub Robin Hood hunkerde hij naar een carrière als profvoetballer in Nederland. Hij tekende een contract bij Blauw-Wit, maar eindigde bij Stormvogels. Daarom koos hij al snel voor een vaste baan bij de sociale dienst in Amsterdam, waar hij met mensen werkte die buiten de maatschappij dreigden te raken.

Frank werd als voetballer gevormd op straat. Zowel de lagere school als de havo volgde hij op de Ingenieur Sweelinck Scholengemeenschap. Op zevenjarige leeftijd werd Frank lid van SCA, dat later opging in Buitenveldert. Na drie seizoenen meldde zijn vader hem als lid van Blauw-Wit aan. Via zijn buurtgenoot Ruud Gullit belandde hij bij DWS. Via de Amsterdamse-selectie werden Rijkaard en Gullit geselecteerd voor de Oranje-jeugd. In 1979 wilde Ajax-coach Leo Beenhakker de twee DWS'ers naar De Meer halen, maar Gullit had zijn ja-woord al aan Haarlem-trainer Barry Hughes gegeven. Rijkaard debuteerde op 23 augustus 1980 in het eerste elftal van Ajax tegen Go Ahead Eagles in Deventer. Vanaf dat moment ging het snel. Gullit ging van Haarlem naar Feyenoord en werd een vedette bij PSV. Rijkaard werd een steunpilaar van Ajax, waar hij gezelschap kreeg van de uit Utrecht afkomstige Van Basten. De drie kwamen elkaar bij Oranje tegen en maakten vooral furore bij AC Milan en toen ze in 1988 Europees kampioen werden met het Nederlands elftal.

Opvallend is dat niet de zelfverzekerde en flamboyante Gullit een gearriveerde toptrainer is en dat de genadeloos harde Van Basten het eerst nog moet bewijzen. De bescheiden, zachtaardige dromer Rijkaard met de treurige oogopslag mag zich wel een geslaagd topcoach noemen. Ik kan me voorstellen dat elke Europese topclub in hem is geïnteresseerd. Gedurende vijf jaar Barcelona was hij nooit bij rellen betrokken in de privésfeer en de media, met spelers, collega's en bestuursleden. In het tevens mediagevoelige Engeland dromen de voorzitters van een dergelijke manager. Ik kijk er dan ook niet van op als Rijkaard binnenkort weer wordt herenigd met zijn voormalige assistent Ten Cate bij Chelsea om Avram Grant op te volgen. Maar hij zou ook goed bij Arsenal of Manchester United passen. In Italië is hij nog steeds een legende, in Spanje dwong hij volop respect af en in Duitsland zijn Nederlandse trainers trendy. Toptrainer Frank Rijkaard heeft de clubs voor het uitkiezen.