Trainerscarrière ingenieur Santos berust op toeval
Door in de EK-finale af te rekenen met Frankrijk, heeft bondscoach Fernando Santos historie geschreven door Portugal zijn eerste hoofdprijs te bezorgen. Een opmerkelijk succes voor een ingenieur die nooit van plan was om trainer te worden.
Mocht Fernando Santos besluiten om na zijn zegetocht op het EK te stoppen als bondscoach van Portugal, dan is hij niet werkloos. De 61-jarige trainer is namelijk nog altijd hoofd van de technische dienst bij een hotelketen in Estoril. Niet dat hij een dubbelfunctie heeft. Santos is al sinds 1988 met onbetaald verlof. 'Ik ben niet op een dag opgestaan met de gedachte om oefenmeester te worden. Mijn hele carrière berust op toeval', blikt Santos met de kennis van nu terug.
De Portugees was de enige selectiespeler van Estoril die gestudeerd had en dus besloot de voorzitter toen hij in hoge nood was om Santos te vragen voor de groep te gaan staan. Door te beloven dat het slechts voor zes maanden zou zijn, overtuigde Santos zijn werkgever bij het hotel om hem verlof te geven. Maar zes maanden werden zes jaar. En bijna dertig jaar later is hij nog steeds actief in de voetballerij. Aan zijn studie hield Santos uiteindelijk alleen een bijnaam over. 'Ingenieur van Penta', naar de voorzitter van FC Porto die hem in 1998 de kans gaf bij een topclub.
Bij Porto leerde Santos de fijne kneepjes van het trainersvak. Niet van een fameuze ex-voetballer, maar van professor Victor Frade. De kennis die hij opdeed aan de sportuniversiteit van Oporto vertaalde Frade naar het veld als assistent van Santos. Later deed hij een stap terug om zijn trainingsmodel te kunnen introduceren bij zoveel mogelijk ambitieuze coaches in de jeugdopleiding. José Mourinho ontpopte zich tot meesterleerling van Frade, maar talloze andere trainers profiteerden van zijn lessen. Denk bijvoorbeeld aan André Villas-Boas, Vítor Pereira of Paulo Fonseca. En dus Fernando Santos.
Het model dat Frade ontwikkeld heeft, luistert naar de naam tactische periodisering. Geheel in lijn met de principes van Fight Club lijkt voor deze stroming te gelden: de eerste regel van tactische periodisering is, praat niet over tactische periodisering. Wanneer er wél over wordt gesproken of geschreven, dan gebeurt dat in een academische taal waar de gemiddelde voetballer niets van begrijpt. Naar de buitenwereld toe spreken Portugese coaches slechts over winnen. Zo voorspelde Santos het bereiken van de EK-finale reeds in maart. 'Mensen denken dat ik gek ben, maar wij gaan de finale halen én winnen.' Toch is de kern van de succesformule van Frade inmiddels bekend.
| 1. | Een voetbalwedstrijd bestaat uit vier fases: aanvallen, verdedigen, omschakelen van aanvallen naar verdedigen en omschakelen van verdedigen naar aanvallen. Voor al die fases moet de coach een duidelijke speelstijl ontwikkelen, gebaseerd op de kwaliteiten van zijn spelers. |
| 2. | Om te presteren, moet een voetbalteam vier componenten beheersen: tactiek, techniek, fysiek en mentaal. In iedere training moeten al deze componenten terugkomen. In voetbal heb je altijd te maken met tegenstanders, dus is het onzinnig om techniek of fysiek apart te trainen. |
| 3. | Een speler speelt goed als hij de taken uitvoert die horen bij het speelplan. Door een duidelijke organisatie neer te zetten, kunnen voetballers constant een hoog niveau halen. Dus moet het doel van iedere training specifiek geformuleerd worden. Het liefst in principes (taken voor het hele elftal), sub-principes (afspraken tussen twee linies) en sub-sub-principes (opdrachten voor één specifieke linie). |
Santos heeft deze drie wetten van tactische periodisering geïmplementeerd bij de Portugese ploeg. 'Portugal heeft altijd een speelplan, defensief en offensief. We weten dat we niet het beste land ter wereld zijn, maar we zijn lastig te verslaan. We hebben gedaan wat we moesten doen, zonder ons zorgen te maken over de vraag of het er goed of slecht uitzag.'
Geheel volgens de richtlijnen van Frade begon Santos met de defensieve organisatie. Dit omdat verdedigen makkelijker is dan aanvallen. Zo kan vanaf de eerste dag resultaat geboekt worden, wat belangrijk is voor het vertrouwen. Santos heeft geen enkele competitieve wedstrijd verloren sinds zijn aanstelling in september 2014. 'Er komt een moment dat erkend gaat worden dat de kracht van Portugal is dat we onze tegenstanders onschadelijk maken', voorspelde hij na de knappe 1-0 zege op Kroatië in de achtste finale.
Inmiddels heeft pragmaticus Santos gelijk gekregen. Portugal heeft dit EK geen enkele tegenstander weggevaagd met spectaculair voetbal, maar is tegelijkertijd defensief zelden in serieuze problemen gekomen. Zo verloopt de route naar succes exact volgens het protocol van Frade. Bouw vanaf de eerste dag gericht aan een stabiele verdedigende organisatie. Winnen doe je niet door het bereiken van hoge pieken, maar door het voorkomen van diepe dalen. En Santos zelf? Die schrijft zijn succes toe aan zijn tijd als ingenieur: 'Ik doe als coach hetzelfde als destijds in het hotel. Ik maak kleine aanpassingen en zorg zo dat de boel blijft draaien.'
Hotel Palácio Estoril is ondanks het bijna dertigjarige verlof van Santos een begrip gebleven. Trots meldt de keten nauwe banden te onderhouden met diverse koninklijke families en ooit decor te zijn geweest voor een James Bond-film. En wellicht komt daar na de zege van zondagavond de speciale vermelding voor een bijzondere werknemer bij. (Pieter Zwart)
Om mee te kunnen praten, moet je ingelogd zijn met je VI-account.
Login