WK 2014: Oranje verrast aan de hand van Robben en Van Gaal

I: Verrassing van het toernooi
Zelden zal het Nederlands elftal met zo'n laag verwachtingspatroon hebben toegewerkt naar een WK. De scepsis is meteen na de loting in december al groot. De 2-0 oefennederlaag in maart tegen Frankrijk en het matige spel tegen Ecuador (1-1), Ghana (1-0) en Wales (2-0) zorgen ervoor dat de kansen op het overleven van de groepsfase, met Australië, Chili en Spanje als tegenstanders alleen maar lager worden geschat.

Dat staat haaks op de ambitieuze en volgens directeur Bert van Oostveen 'gezonde' doelstelling van de KNVB. In het beleidsplan staat dat Louis van Gaal met het Nederlands elftal de halve finale moet halen. Van Gaal stelt in aanloop naar het toernooi in Brazilië dat er veel landen zijn met meer kwaliteit dan Oranje, maar vlak vóór het WK is hij opeens opvallend optimistisch. 'Wij kunnen de halve finale of finale halen, daar geloof ik heilig in. Ik ben geen waarzegger, maar wij zullen er alles aan doen om de verrassing van het toernooi te worden.' Het blijken profetische woorden.

II: Stomme vraag
Vanwege zijn naderende akkoord met Manchester United geniet Van Gaal bij de start van het trainingskamp op 8 mei de massale aandacht van de Engelse journalisten, die als een stel bezige bijen door Hoenderloo zoemen. Veel wil Van Gaal echter niet loslaten over het dan nog niet beklonken akkoord met United. Dat hij op een vraag over zijn kennis over de Engelse topclub antwoordt met That's a stupid question is nog het grootste nieuws. Het geldt in Engeland als voorbode voor wat komen gaat.

Enkele dagen later haalt Van Gaal opnieuw de headlines als hij in aanloop naar het oefenduel met Ecuador verklapt dat het Nederlands elftal met vijf verdedigers gaat spelen. Hoe dat er precies gaat uitzien wil Van Gaal dan nog niet verklappen, maar duidelijk dan is al duidelijk dat de 2-0 nederlaag tegen Frankrijk hem aan het denken heeft gezet. 'Ik probeer een systeem te spelen waarbij de kwaliteiten van de spelers het best tot hun recht komen.'

III: Totale mens-principe
Een andere pijler onder het WK-succes van Oranje is het totale mens-principe dat Van Gaal al zijn gehele trainerscarrière hoog in het vaandel heeft staan. De uitgesproken oefenmeester heeft bij het uitvoeren van zijn vak als trainer altijd oog voor de persoon die achter de voetballer schuilgaat. Het is in Brazilië onder andere te merken aan de ruimte die hij de internationals geeft om regelmatig op te trekken met hun gezin. Een dag na de klinkende 5-1 zege op Spanje traint het kroost van de Oranje-selectie bijvoorbeeld mee in de uitvalsbasis in Rio de Janeiro.

Zes maanden later verklaart Robin van Persie tijdens het Sportgala van NOC*NSF, waarop Oranje met vier prijzen aan de haal gaat, dat Van Gaal ook vóór de cruciale openingswedstrijd tegen Spanje de spelersvrouwen- en kinderen gebruikt om de spanning weg te nemen bij zijn internationals. 'Dat was een mooi moment in het hele proces. We waren inderdaad erg nerveus, we moesten tegen de kampioen. Maar binnen ons elftal groeiden de verwachtingen juist.'

IV: Zijden draadje
Vertrouwen in eigen kunnen of niet, in veel wedstrijden hangt het uiteindelijke WK-succes van Oranje aan een zijden draadje. Tegen Spanje (5-1) voorkomt doelman Jasper Cillessen nog vóór de schitterende gelijkmaker van Robin van Persie dat David Silva 2-0 kan maken, vijf dagen later komt Oranje ook tegen Australië (3-2) al ploeterend bovendrijven als Van Persie en invaller Memphis Depay binnen een kwartier een 2-1 achterstand ombuigen in een zege.

De 2-0 overwinning tegen Chili komt weliswaar laat tot stand, maar valt wat dat betreft buiten de toon. Oranje speelt tactisch ijzersterk en geeft de Zuid-Amerikaanse voetbalmachine nauwelijks de kans te excelleren. Zes dagen later ontsnapt het Nederlands elftal tegen Mexico echter aan uitschakeling als zowel Wesley Sneijder als Klaas-Jan Huntelaar vlak voor tijd scoort. In de kwartfinale tegen Costa Rica scheelt het opnieuw weinig, pas na penalty's is Oranje door naar de halve finale.

V: Gouden Pik
In al die miraculeuze ontsnappingen is de hand van Van Gaal onmiskenbaar aanwezig. In de prachtige zweefduik van Van Persie heeft de keuzeheer van Oranje weliswaar geen aandeel maar het beweegt hem er wel toe het 5-3-2-systeem te handhaven, met de klinkende 5-1 zege als resultaat. Tegen Australië, Chili, Mexico en Costa Rica is het echter telkens het wisselbeleid van Van Gaal dat de doorslag geeft.

De term Gouden Pik  raakt in zwang na de 2-0 zege op Chili, als met Memphis Depay en Leroy Fer het de twee invallers zijn die scoren. 'Van Gaal heeft misschien een gouden pik', grijnst Arjen Robben na het behalen van de groepszege. Robben krijgt gelijk. Van Gaal oogst ook de rest van het WK lof met zijn gedurfde wissels. Het naar de kant halen van Van Persie tegen Mexico ten faveure van Huntelaar wordt al bestempeld als briljant, maar nadat Tim Krul als supersub de penaltyserie tegen Costa Rica beslist heeft, wordt de aankomende coach van Man Utd helemaal overspoeld met superlatieven: hij is een genie.

VI: De Grote Vijf
De strafschoppenserie tegen Costa Rica is nog om een andere reden typerend voor het WK-succes van Oranje. Krul kan tegen de stugge Midden-Amerikanen vooral uitgroeien tot nationale held, omdat Van Persie, Robben, Sneijder, Huntelaar en gelegenheidsback Dirk Kuijt ondanks ontelbaar veel gemiste kansen in de reguliere speeltijd het hoofd koel houden in de penaltyserie. De vijf dertigers bewijzen daarmee opnieuw over de gedrevenheid te beschikken die hen vier jaar eerder naar de WK-finale leidde.

De vijf kopstukken van de generatie die in Zuid-Afrika dankzij de teen van Iker Casillas de wereldtitel misliep, zijn opnieuw bepalend. Het gebrek aan ervaring bij het merendeel van de selectie, die liefst tien Eredivisie-spelers herbergt, vangen De Grote Vijf ruimschoots op. Schitterende doelpunten op het juiste moment (Robben en Van Persie tegen Spanje, Huntelaar en Sneijder tegen Mexico ) en het vermogen zich weg te cijferen voor het teambelang – met gelegenheidsback Kuijt en kilometervreter Sneijder als meest sprekende voorbeelden – betalen zich uit.

VII: WK-revelaties
Toch zijn er behalve De Grote Vijf meer Oranje-internationals die zich op weg naar de bronzen plak in Brazilië in de kijker van de internationale voetbalwereld spelen. Aanvankelijk is de rol van WK-revelatie vooral voorbehouden aan Depay. Met zijn twee uitstekende invalbeurten tegen Australië en Chili verdient de PSV-aanvaller een nominatie als Talent van het WK. In die verkiezing legt Depay het uiteindelijk af tegen Paul Pogba, maar de ster van Memphis is rijzende.

Ook de sterren van Daley Blind, Ron Vlaar en Stefan de Vrij staan na afloop van het WK te stralen aan de voetbalhemel. Blind oogst vooral lof vanwege zijn fantastische pass op Van Persie bij de 5-1 zege op Spanje, terwijl Vlaar en De Vrij zich meer en meer als onverzettelijk verdedigingsduo ontpoppen. Oranje krijgt tijdens het gehele WK slechts vier tegengoals en incasseert na de 1-0 van Giovani dos Santos in de achtste finale tegen Mexico zelfs helemaal geen treffers meer. In de Castrol-index van de FIFA eindigt De Vrij bovendien als derde, Vlaar sluit de toptien af.

VIII: Tomeloze teamgeest
De echte blikvanger is natuurlijk Arjen Robben. De vrijwel onstuitbare dribbelaar heeft een belangrijke rol als aanvalsleider. Robben is de motor van Oranje, dat zeven wedstrijden lang zeer solide en áls eenheid voor de dag komt. Het blijkt telkens weer als Van Gaal een van zijn invallers inbrengt of zijn basisopstelling al dan niet gedwongen moet wijzigen. De spelers weten van elkaar wat er moet gebeuren en verzaken geen moment.

De strijd om de derde plaats tegen Brazilië staat wellicht nog het meest symbool voor de tomeloze teamgeest van Oranje. Waar het gastland na de 7-1 nederlaag in de halve finale tegen Duitsland zichtbaar is gebroken, legt Oranje ondanks het onverwachte afhaken van Wesley Sneijder en de blessure van Nigel de Jong resoluut beslag op de derde plaats. Daley Blind en Georginio Wijnaldum belonen zichzelf met de 2-0 en de 3-0 voor de geleverde arbeid en als kroon op de bronzen plak maakt Michel Vorm in de extra tijd als 23ste selectiespeler zijn eerste minuten van het WK.

IX: Robben overschaduwt Van Persie
Typisch genoeg is het de aanvoerder die uit de toon valt. Van Persie oogt naar mate het WK vordert steeds minder fit en scherp. Tegen Mexico en Costa Rica wisselt Van Gaal zijn captain zelfs voortijdig. Na het benutten van zijn penalty tegen Brazilië uit Van Persie zijn frustratie met enkele gebaren in de camera. 'Die reactie was voor alle mensen die alleen maar praten', stelt Van Persie na afloop, daarmee vooral wijzend naar Pierre Van Hooijdonk, die kritisch is op zijn voormalige ploeggenoot. 'Hij zit blijkbaar nog steeds met een wrok richting mij. Pierre moet lekker gaan golfen.'

Het functioneren van Van Persie roept eerder ook al vraagtekens op. Het is immers niet de officiële aanvoerder, maar Robben die zich tijdens het WK opwerpt als natuurlijke leider van Oranje. De ster van Bayern München toont wedstrijd na wedstrijd niet alleen aan in de vorm van zijn leven te verkeren, maar spreekt de gehele selectie op belangrijke momenten ook toe. Van Gaal kijkt, bijvoorbeeld in aanloop naar de penaltyserie tegen Costa Rica, goedkeurend toe.

X: Geen Hollandse School
Enige smet op het WK-optreden van Robben is dat hij in de halve finale tegen Argentinië met zijn passen net niet goed uitkomt om Oranje naar de finale te schieten én dat Lionel Messi – volgens velen ten onrechte – hem aftroeft als beste speler van het toernooi. Dat Robben die titel volgens velen verdient, geeft ook meteen de achilleshiel van het Nederlands elftal aan. Zonder de impulsen van de dertigjarige Bedummer zou de Oranje Leeuw immers lang niet zo hard brullen.

Vooral het voetbal in balbezit laat veel te wensen over. Alleen als het Nederlands elftal bij een achterstand omschakelt naar 4-3-3, is het in staat wedstrijden te domineren. En toch begint Van Gaal elke keer weer met een 5-3-2-formatie, met het oog op defensieve zekerheid. Hoewel het brons oplevert, zijn de criticasters legio. Ook Guus Hiddink stelt bij zijn presentatie als opvolger van Van Gaal dat het anders moet. Maar juist het eerste half jaar onder Hiddink bewijst dat de keuzes van zijn voorganger gerechtvaardigd waren. De tekortkomingen van Oranje werden in Brazilië uitstekend gecamoufleerd.

Samenstelling: Tim Vos