WK 2014: Spanje onttroond, black-out Brazilië, Duitsers super

I. Einde van een tijdperk

Het was nog nooit vertoond: de wereldkampioen en de verliezend finalist tegenover elkaar in hun eerste WK-wedstrijd na de finale van het vorige wereldkampioenschap. Dat het lot Spanje en Nederland al op 13 juni, de tweede speeldag, meteen weer tegenover elkaar zette heeft dan ook drastische gevolgen: de titelhouder wordt zonder enige genade onttroond: 5-1. Met countervoetbal roept het Oranje van Louis van Gaal de tot dan toe vrijwel onstopbare Spaanse tiqui-taca-machine een halt toe.

Het betekent echt het einde van een tijdperk. Symbolisch voor het demasqué van de ooit zo onaantastbare Spaanse ploeg is dat boegbeeld Xavi de rest van het toernooi geen minuut meer in komt en afscheid neemt als international, nadat bondscoach Vicente del Bosque lijdzaam moet toezien hoe ook Chili weinig heel laat van zijn elftal vol sterren: 2-0. Met slechts één doelpunt voor en zeven tegen na twee duels gaat Spanje als zesde wereldkampioen in de historie al in de eerste week naar huis.

II. Europese malaise

De verrassende uitschakeling van Spanje staat niet op zichzelf. Zo is de Europees kampioen van 2008 en 2012 en de wereldkampioen van 2010 na Frankrijk (2002) en Italië (2010) al de derde titelhouder tijdens de laatste vier WK's die na drie wedstrijden de jacht op prolongatie van de wereldtitel moet staken. Maar bovenal blijkt de uitschakeling van de mannen van Del Bosque een voorbode voor de andere Europese grootmachten.

Van de dertien WK-deelnemers uit Europa scharen zich immers slechts zes bij de laatste zestien, maar één meer dan Zuid-Amerika (vijf uit zes). De lijst met ploegen die het niet halen liegt er niet om: Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Engeland, Italië en Portugal moeten al na drie wedstrijden hun koffers pakken. Excuses zijn er genoeg: zo mist Italië zijn beste spits (Giuseppe Rossi), oogt Cristiano Ronaldo niet fit en met hem hebben bovendien meer spelers het zwaar na een lang clubseizoen in Europa.

III. Klimatologisch voordeel

Die laatste redenering geldt echter ook voor veel spelers van de landen die profiteren van de Europese malaise: die uit Midden- en Zuid-Amerika. De belangrijkste verklaring voor de machtsverschuiving lijkt dan ook te liggen in de grote klimatologische verschillen in het uitgestrekte Brazilië, waar de spelers uit de Latijns-Amerikaanse sferen veel meer mee bekend zijn. Dat uit zich nog het beste in de niet aflatende werklust, tactische discipline, teamspirit en het voetbalplezier dat de Amerikaanse teams uitstralen - tegenover de lethargische Europese sterren.

Gezien de hevige hitte, waardoor de FIFA zelfs drinkpauzes inlast, lijken er in Brazilië ook kansen te liggen voor de Afrikaanse teams. Ghana, Ivoorkust en Kameroen geven – mede door strubbelingen in de selectie en geruzie over WK-premies - echter niet thuis. Nigeria lost het gedoe over geld vlak voor het WK op en haalt uiteindelijk nog de achtste finale. Algerije is de positieve uitzondering: in diezelfde ronde dwingen de energieke Noord-Afrikanen een verlenging af tegen Duitsland.

IV. Doelmannen vervullen heldenrol

Een niet te onderschatten rol in de Amerikaanse successen op het WK is weggelegd voor de keepers. Guillermo Ochoa groeit in het groepsduel van Mexico met Brazilië (0-0) uit tot nationale held en ranselt ook in de achtste finale tegen Oranje de ene na de andere bal uit zijn doel. Keylor Navas zorgt ervoor dat de Costa Ricaanse defensie, inclusief de kwartfinale tegen Nederland, tijdens het hele WK slechts twee treffers incasseert en Tim Howard verdient in de achtste finale tegen België de bijnaam Secretary of Defense omdat hij de onvermijdelijke uitschakeling uitstelt tot in de verlenging. Hetzelfde geldt voor Raïs M'Bolhi. De Algerijnse sluitpost wordt met zijn vele reddingen man van de wedstrijd tegen Duitsland, dat desondanks doorstoot naar de kwartfinale.

Het is sowieso het WK van de uitblinkende doelmannen. Tim Krul behoedt Oranje na een meesterzet van Van Gaal in de kwartfinale tegen Costa Rica voor uitschakeling in de penaltyserie, terwijl de allerminst onomstreden Sergio Romero een ronde later tegen Nederland datzelfde doet voor Argentinië. En als Brazilië in de achtste finale tegen Chili op instorten staat is daar de 34-jarige Júlio César die zijn reputatie als penaltykiller waarmaakt. Manuel Neuer vestigt op weg naar de Duitse wereldtitel bovendien een nieuwe standaard met zijn riskante speelstijl als libero.

V. Historische groepsfase

Dat al die keepers de aandacht op zich vestigen heeft een reden: het WK 2014 kenmerkt zich in de eerste weken als een zeer vermakelijk toernooi. De wedstrijden golven op en neer, teams zijn meer dan ooit aan elkaar gewaagd en ondanks de uitblinkende keepers wordt er véél, heel veel gescoord. Na de 48 groepswedstrijden staat de teller op 136 treffers, een WK-record. Het is in schril contrast met het WK 2010 in Zuid-Afrika, waarin het net tijdens de groepsfase slechts 101 keer werd gevonden.

Een van die 136 doelpunten heeft een bijzonder tintje. Bij het eigen doelpunt van Noel Valladares is er voor het eerst in de WK-historie doellijntechnologie nodig om een treffer goed te keuren. De keeper van Honduras ziet een schot van Karim Benzema via de paal en zichzelf in het doel belanden. Het is een van de acht treffers die Frankrijk in de poulefase maakt. Alleen Nederland (tien) en Colombia (negen) scoren meer.

VI. De schaduwkant van Suarez

Luis Suarez levert met twee knappe doelpunten in het zinderende groepsduel met Engeland ook een flinke bijdrage aan de vermakelijke groepsfase. Dat fantastische optreden zal echter voor altijd in de schaduw blijven staan van het incident dat vijf dagen later volgt. De ex-Ajacied haalt zichzelf een schorsing van een vier maanden op de hals door Italië-verdediger Giorgio Chiellini in de schouder te bijten. Wat volgt is een lange nasleep, die pas op 25 oktober echt ten einde is als hij debuteert voor Barcelona.

Die nasleep begint al tijdens het WK, want ondanks allerlei protesten uit het Uruguayaanse kamp moet Suarez in de achtste finale tegen Colombia al vanaf de kant toekijken. Zonder zijn sterspeler is Uruguay geen schim meer van de ploeg die Engeland en Italië zoals vanouds met het mes tussen de tanden verslaat. Met twee prachtige doelpunten stuurt James Rodríguez de vrijwel weerloze nummer vier van vier jaar eerder en de kampioen van Zuid-Amerika naar huis.

VII. Terug aan de top

Daarmee is meteen een van de landen genoemd die in Brazilië terugkeert aan de mondiale top. Tijdens de eerste WK-deelname sinds 1998 verovert Colombia, en vooral WK-topscorer James Rodríguez, de harten van de mondiale voetbalwereld met swingend samba-voetbal waar Brazilië doorgaans het patent op heeft. Tegen het gastland kan ook de wereldster in wording echter niets uitrichten. Met vechtvoetbal plaatsen De Goddelijke Kanaries zich ten koste van Colombia voor laatste vier.

Het is het lot dat ook België is beschoren. De Rode Duivels zijn net als Colombia voor het eerst sinds tijden (WK 2002) van de partij op een WK. Het gebrek aan toernooi-ervaring lijkt de ploeg van bondscoach Marc Wilmots op te breken. Na een WK zonder echte uitschieters is het sprookje na de kwartfinale tegen Argentinië voorbij. Het is ook het eindstation van Frankrijk, dat zich ondanks de 1-0 nederlaag tegen Duitsland rehabiliteert van het WK-debacle van vier jaar eerder, toen de verscheurde Franse selectie met het schaamrood op de kaken terugkeerde in eigen land na uitschakeling in de groepsfase.

VIII. Braziliaanse black-out

Tijdens het WK in Brazilië is het daarom niet Frankrijk maar het gastland dat met de staart tussen de benen afdruipt. Voorafgaand aan het toernooi in eigen land is de vijfvoudige wereldkampioen nog de torenhoge favoriet. Voor de gelegenheid is Luiz Felipe Scolari teruggehaald om het succes van 2002 nog eens dunnetjes over te doen. Aan de hand van Neymar reikt de Familie van Felipão tot de halve finales, maar daarin valt het doek op wel erg pijnlijke wijze tegen Duitsland, dat genadeloos profiteert van een black-out aan Braziliaanse zijde: 7-1. Oranje doet het daarna nog eens dunnetjes over in de strijd om de bronzen plak: 3-0.

Talisman Neymar, afwezig doordat hij tegen Colombia dankzij wild inkomen van Camilo Zúñiga een rugwervel heeft gebroken, ziet hoe zijn ploeggenoten in het zicht van de haven onder de druk bezwijken. Het immense verwachtingspatroon van het kritische thuispubliek drukt - getuige de emoties van de Brazilianen tijdens het volkslied en de zenuwslopende penaltyserie tegen Chili - al het gehele toernooi zwaar op de schouders, maar wordt hen tegen de Duitsers pas echt fataal. Binnen een half uur staat het al 5-0, de Brazilianen weten niet wat hen overkomt.

IX. Duitse suprematie

De grootste nederlaag in de historie van het Braziliaanse voetbal dreunt nog altijd na, zeker omdat Duitsland vijf dagen later als eerste Europese land wereldkampioen wordt in Zuid-Amerika ten koste van Argentinië. Het betekent een voltooiing van de koerswijziging die Duitsland na het pijnlijke EK 2000, toen het als Europees kampioen roemloos ten onder ging, inzette. Na de derde plaatsen op de WK's van 2006 en 2010, een zilveren medaille op het WK 2002 en EK 2008 en een halvefinaleplaats op het EK 2012 kraait Die Mannschaft voor het eerst sinds het EK 1996 weer eens victorie.

De ploeg van bondscoach Joachim Löw doet dat met een teamgeest en speelstijl die bij vrijwel alle andere nationale bonden als voorbeeld geldt. Het is niet zozeer de aanwezigheid van één sterspeler, maar de overvloed aan technisch begaafde teamspelers die eindelijk succes oplevert. Als kers op de taart onttroont Miroslav Klose, van de partij tijdens alle voorgaande net-niet-toernooien, tijdens de halve finale tegen Brazilië ook nog eens Ronaldo als topscorer aller tijden (zestien goals). Het staat symbool voor de in Braziliaans opzicht gevreesde en in Duits opzicht gedroomde uitkomst van het WK.

X. FIFA zaait controverse

Klose mag Ronaldo dan onttronen als eeuwige WK-topschutter, de 36-jarige goaltjesdief is in Brazilië niet dé ster van Duitsland. Wie dat dan wel is, valt eigenlijk niet te zeggen. Is het doelman Neuer met zijn risicovolle manier van keepen, Thomas Müller met zijn hattrick tegen Portugal en eindtotaal van vijf treffers, de nimmer verzakende aanvoerder Philipp Lahm of toch Mario Götze, matchwinner in de finale met zijn goal in de verlenging? Er is keuze te over en dat tekent de kracht van Die Mannschaft. Toch is het niet de wereldkampioen die de Speler van het Toernooi levert.

De FIFA geeft uitgerekend verliezend finalist Lionel Messi de Gouden Bal, vóór Müller (tweede), Arjen Robben (derde) en WK-topscorer James Rodríguez. Het wekt veel verbazing. De ster van Barcelona is weliswaar vaak beslissend, maar lang niet zo nadrukkelijk aanwezig als de mannen die hij achter zich laat. Daardoor is ook dit WK toch weer omgeven door controverse, te meer omdat de FIFA net als tijdens vier jaar eerder in Zuid-Afrika voorbij gaat aan de maatschappelijke problemen in het gastland met verschillende demonstraties tot gevolg. De rol van de FIFA zorgt voor een negatieve ondertoon, maar neemt niet weg dat het toernooi in Brazilië de boeken in gaat als een van de meest vermakelijke en memorabele WK's uit de historie.

Samenstelling: Tim Vos