De Cruijff-doctrine: revolutionair in Catalonië

1988-90: Barcelona

‘Als je op balbezit speelt, hoef je niet te verdedigen, want er is maar één bal’

Als Josep Lluís Núñez in de lente van 1988 een telefoontje waagt naar Nederland, heeft hij niet het idee dat hij de best beschikbare trainer benadert. De Barcelona-voorzitter moet alleen wat doen om zich uit zijn benade positie te bevrijden. De gehele spelersgroep heeft in een statement namelijk het aftreden van Núñez geëist, in een persconferentie die later bekend zou worden als de Hesperia Mutiny. Het conflict gaat over geld. Als de Spaanse belastingdienst een naheffing eist over de uitbetaalde salarissen, brengt de uitgekiende Núñez dat in rekening bij zijn spelers. Die zijn daar ziedend over en gaan openlijk het gevecht aan.

De ellende voor Barcelona is nauwelijks te overzien. Coach Luis Aragones stapt met depressieverschijnselen op. De spelers die de revolte tegen Núñez geleid hebben, worden stuk voor stuk verkocht. Dat betekent een uittocht van vijftien voetballers, waarvan het merendeel vaste basiskrachten. Tot overmaat van ramp zit er geen rode cent meer in de clubkas.

Daarom belt Núñez in mei 1988 dus met huize Cruijff. Die is door zijn prestaties als speler nog altijd mateloos populair in Catalonië. Núñez lift daar in deze benarde tijden graag op mee. Bovendien brengt Cruijff een aura van onoverwinnelijkheid mee. Heeft hij niet eerder het onmogelijk mogelijk gemaakt door Barcelona in 1974 kampioen te maken? Nu de club in puin ligt, komt dit mythische figuur uit Betondorp als geroepen voor Núñez.
Cruijff is volledig op de hoogte van de beweegredenen van Núñez. ‘Ik ben niet gehaald omdat hij achter mijn visie stond: ik was een politiek middel. Ik wist dat vooraf, dus heb ik mijn eisen gesteld’, zegt hij daarover in zijn biografie. Die eisen zijn simpel: Cruijff wil volledige zeggenschap over het sportieve beleid en weigert Núñez de toegang tot de kleedkamer.

Zo ontstaat een eigenaardig verstandshuwelijk tussen een trainer die zijn voorzitter niet serieus neemt en een voorzitter die zijn trainer niet serieus neemt. Alleen hebben ze elkaar nodig. Cruijff om zijn revolutionaire plannen uit te rollen in Nou Camp. Núñez om niet afgezet te worden.

Voor Cruijff biedt de crisissituatie in Barcelona een groot voordeel. Hij kan zijn selectie namelijk praktisch vanaf nul opbouwen. De Catalanen trekken die zomer tien nieuwe spelers aan. Opvallend is de enige buitenlander die komt: Aloísio. Bij zijn komst vertelt Cruijff trots dat deze Braziliaanse verdediger net zo goed is als Frank Rijkaard.  Aloísio is echter een totaal ander type dan Rijkaard. Geen geweldige voetballer, maar wél een uitstekende mandekker met een imposant fysiek gestel. Daarmee heeft Aloísio dezelfde eigenschappen als aanvoerder Alexanko, die tegen de zin van Núñez in door Cruijff bij Barcelona gehouden wordt.

Dat tekent de andere koers die Cruijff vaart bij de doorstart van zijn trainersloopbaan. Waar hij bij Ajax direct begonnen is met het bouwen van een aanvalsmachine, heeft hij bij Barcelona meer oog voor de defensie bij de start. In het eerste seizoen onder Cruijff krijgt Barça slechts 26 doelpunten tegen. Een laagterecord in de periode van elf jaar waarin hij als coach actief is.

Een tweede belangrijke tactische wijziging ten opzichte van zijn tijd bij Ajax is dat Cruijff in Barcelona de traditionele buitenspeler afzweert. Linksbuiten Txiki Begiristain voelt zich niet prettig aan de zijlijn en komt wanneer mogeljik naar binnen toe om zelf te scoren. Aan de andere kant zet Cruijff met Gary Lineker een pure spits neer. Al denkt de BBC-presentator dat daar een andere reden voor is geweest. ‘Hij deed dat, zodat ik gefrustreerd zou raken en wilde vertrekken. Dan kon hij een andere buitenlander in mijn plek halen. Maar hij was een briljante coach. Alles draaide om balbezit. Hij heeft de huidige clubcultuur van Barcelona vormgegeven.’