Met Henk ten Cate kan de KNVB een trainer in huis halen die innovatiever en flexibeler is dan iedereen denkt. De mogelijke nieuwe bondscoach evolueerde mee met het voetbal.
TEKST: Martijn Krabbendam & Taco van den Velde
Vrijdag wordt Henk ten Cate met Al-Jazira kampioen van de Verenigde Arabische Emiraten. In Abu Dhabi wordt de prestatie op waarde geschat en geldt de coach bijna als een tovenaar. Al Jazira heeft niet de beste spelers, maar groeide onder Ten Cate wel uit tot het beste team. De club speelde een soort van voetbal waarvoor Ten Cate nog niet eens zo lang geleden zijn neus ophaalde: niet balbezit was het uitgangspunt, maar de omschakeling plaveide de weg naar succes.
‘Ik heb te krampachtig vastgehouden aan de Hollandse School’
‘Misschien had ik er vroeger wel schande van gesproken!’, zei de beoogde bondscoach van Oranje eerder in Voetbal International. ‘En als ik in Nederland was gebleven waarschijnlijk nog steeds. Maar die jaren in het buitenland hebben mijn visie veranderd. Uiteindelijk gaat het maar om één ding: winnen.’
Transformatie
Henk ten Cate vertelde vorig jaar zomer uitgebreid over de transformatie die hij had ondergaan. Als oefenmeester van Vitesse, NAC Breda en Sparta Rotterdam hadden zijn elftallen altijd een hang naar avontuur. Ze wilden de bal hebben, verdedigden vooruit en legden de tegenstander de wil op met verzorgd positiespel. In het spel van die teams school de hand van een trainer die de Hollandse School aanhing. Het zorgde er uiteindelijk voor dat Frank Rijkaard Ten Cate meenam naar Barcelona, waar ze samen elf jaar geleden de Champions League wonnen. Maar daarna evolueerde het voetbal en veranderde Ten Cate mee. De trainer die vrijdag de titel viert met Al-Jazira is een andere coach dan de man die jarenlang uitging van balbezit, om via positiespel tot resultaat te komen.
‘In mijn eerste jaren in het buitenland heb ik echt mijn neus gestoten door te krampachtig vast te houden aan de Hollandse School. Altijd maar willen domineren, uitgaan van een verzorgd positiespel… Maar buitenlandse werkgevers zijn eigenlijk maar op zoek naar één ding: winnende coaches. En als Nederlandse clubs of Oranje succesvol zijn dan zijn ineens Nederlandse coaches populair. En van die Nederlandse coaches verwachten ze in de eerste plaats goede resultaten. Pas in tweede instantie wordt gekeken naar de manier hoe dat tot stand komt. In Nederland hebben we alleen de neiging om dat om te draaien, bij ons is de uitvoering vaak bepalend. Dat is een van de redenen dat het buitenlandse voetbal ons is voorbijgestreefd.’
Henk ten Cate werd flexibel, misschien wel tot eigen verbazing. En hij leerde. Met Umm Salal uit Qatar speelde hij ooit twee finales en verloor ze allebei. Hij had met zijn team weer het meeste balbezit gehad, liet ze aanvallen waar ze konden, het positiespel zag er verzorgd uit, maar tot twee keer toe liep hij in het mes van de counter. Die twee verloren finales veranderden zijn kijk op voetbal. Ook Henk ten Cate moest zich aanpassen, wilde hij tenminste nog prijzen winnen. Vorig seizoen won hij met Al-Jazira de beker. Tegen Al-Ain werd het 1-0. Zijn elftal was niet beter geweest, beperkte zich voornamelijk tot verdedigen en won met 1-0. Tot eigen verbazing kon Ten Cate wel genieten van de manier hoe zijn elftal die zege over de streep had getrokken. Hoe zijn ploeg had gespeeld, was iedereen vergeten.
‘Je maakt in zo’n finale je verdedigende organisatie heilig, je gaat uit van de snelle omschakeling. Het gaat in de eerste plaats om het houden van de nul. Daar selecteer je je spelers op en daar train je op. Dus die buitenspeler die wel eens zijn man laat lopen en die je in het verleden liet staan omdat je gokte op een goed moment, staat er nu niet in omdat je voor iemand kiest die zijn man niet laat lopen. Je centrale verdedigers hoeven niet meer snel te zijn, omdat je niet met ruimte in je rug speelt. Je hoeft de bal ook niet meer te hebben.’
Totale beweging
Het voetbal is in tien jaar tijd volledig veranderd. De ruimtes zijn kleiner geworden, de intensiteit is omhoog gegaan.
‘In 2006 wonnen we met Barcelona de Champions League. Dat was geen misselijke ploeg. Ronaldinho, Eto’o, Lionel Messi, en toen stonden met Mark van Bommel en Giovanni van Bronckhorst ook nog twee Nederlanders in het veld. Ik zag laatst die wedstrijd terug op tv. Als je dat vergelijkt met de finale van de Champions League van dit jaar…..pfff…….wat een verschil in tempo en ruimte. Terwijl dat in 2006 allemaal wereldtoppers waren. Het is onvoorstelbaar hoe snel die ontwikkeling gaat.’
Er staat niets meer vast, valt Ten Cate op. Het voetbal van tegenwoordig is een spel van totale beweging.
‘Niemand gaat nog uit van een stereotiepe veldbezetting met twee vleugelspelers die aan de zijlijn blijven. Achterin en op het middenveld ga je nog wel uit van een vaste organisatie, maar voorin is er sprake van totale beweging. Je staat niet op een plaats maar je komt er. De kunst is alleen om toch alle posities bezet te houden en steeds op tijd te komen. Je kunt bijvoorbeeld met een open rechterkant spelen zoals Barcelona doet met Lionel Messi die steeds van de flank naar binnen trekt, maar dan moet je wel iemand met de specifieke kwaliteiten als Dani Alves hebben die in die ruimte komt en zijn voorzetten aflevert. Het moet allemaal precies passen. Ik ben bijvoorbeeld ook een fan van een roterend middenveld, waarbij verschillende spelers afwisselend in de bal komen. Dat is het mooiste wat er is en is heel moeilijk te bestrijden voor een tegenstander. Maar het moet wel heel gedoseerd en goed getimed plaatsvinden anders vallen er grote gaten en werkt het uiteindelijk tegen je. Je hebt allround-middenvelders nodig die niet alleen maar in de bal komen. En het valt me op dat je in het Nederlandse voetbal steeds minder diepgaande middenvelders ziet. Dan denk ik aan een type als Paul Bosvelt die ook zonder bal diep ging. Het lijkt wel of iedereen de bal tegenwoordig in zijn voeten wil hebben.’
Volgens Ten Cate gaat de ontwikkeling zelfs niet voorbij aan de beste teams. Iedere ploeg, hoe goed ook, heeft behoefte aan diepgang en loopvermogen.
‘Zelfs Barcelona heeft zich doorontwikkeld. Onder Luis Enrique is dat de laatste twee jaar ook een hele andere ploeg geworden. Die ploeg leek op een gegeven moment op een dood spoor te zitten en het was vooral de komst van Ivan Rakitic die voor een nieuwe impuls heeft gezorgd. Om de simpele reden dat Rakitic voor diepgang zorgde. Hij was bereid om het verdedigende werk dat Lionel Messi verzuimde op te knappen, terwijl hij daarnaast voor diepte in het spel zorgde. Barcelona is een andere ploeg geworden. Kijk maar weer wat er de afgelopen tijd is aangetrokken. Veel spelers die niet echt aan een specifieke positie zijn gebonden en die op meerdere posities in het veld uit de voeten kunnen. Tegenwoordig is dat een specifieke kwaliteit: spelers die op meerdere posities kunnen spelen en dus heel goed in een elftal kunnen spelen dat voortdurend in beweging is.’
Oranje
Nu Ten Cate is overgebleven als enige kandidaat voor het bondscoachschap, rest de vraag of hij het kan. Zelf noemde hij het werken met een nationale ploeg het makkelijkste wat er is, uitgezonderd dan de randverschijnselen zoals media aandacht. Maar je kunt als coach wel werken met de beste spelers en daarvan het beste team formeren.