Deze Nederlander is verantwoordelijk voor het Arsenal van de toekomst

Toen Unai Emery in het najaar bij Arsenal op de schopstoel kwam te zitten, had Marcel Lucassen andere zorgen aan zijn hoofd. Bij een algemene medische check kwam totaal onverwacht een ernstige aandoening aan het licht. In de week waarin hij onder het mes ging voor een indringende operatie, volgde een tweede mokerslag. Zijn schoonzus overleed plotseling en liet daarbij zijn broer en twee kinderen achter. ‘Dat heeft een enorme impact op onze kleine familie gehad, maar die operatie kon ik niet meer uitstellen.’

Wat een heftig verhaal.

‘Voor mij was het een simpele afweging. De artsen vertelden me dat de operatie succesvol was, maar ze adviseerden me preventief een chemokuur te ondergaan. Daar hoefde ik dus niet over te twijfelen. Arsenal geeft me bovendien alle ruimte. Dankzij de technologie van tegenwoordig kan ik vanuit mijn woonplaats in Londen en thuis in Limburg goed communiceren met de technisch coördinatoren in de academie en het management. Ik kan overal de trainingen en wedstrijden zien en analyseren. Al mis ik het veld en het geven van training. Desondanks probeer ik soms op de club te zijn. Binnenkort ben ik klaar met de kuren en ik ben positief over het herstel.’

U praat er heel erg nuchter en rustig over. Hoe krijgt u dat voor elkaar?

‘Zo sta ik in het leven. Ik steek geen energie in zaken waar ik geen invloed op heb. Want dat heeft geen enkele zin. Het is heftig om twee keer in korte tijd zulk slecht nieuws te krijgen, maar ik ga altijd op zoek naar het terrein waar ik invloed op heb. In dit geval betekent dat er zoveel mogelijk zijn voor mijn broer, mijn gezin en die chemokuren ondergaan, maar ondertussen wel bezig zijn met het project bij Arsenal. Dat geeft energie.’

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

‘Het kost mij geen moeite om dingen simpel te maken. Ik herinner me dat ik een jaar of twintig geleden uitgenodigd was bij een discussie tussen twee professoren over stress. Dat werd een heel technisch verhaal waarvan ik niets begreep, net als veel studenten psychologie die daarbij waren. Toen kreeg ik de vraag wat mijn visie hierop was. Ik heb een verhaal verteld over een leeuw en een hert. Als een leeuw honger heeft en hij ziet een hert, dan maakt hij adrenaline aan, lichaamsprocessen worden in gang gezet en gaat hij in de aanval. Bij dat hert treedt hetzelfde proces op om te kunnen vluchten. Stel dat het hert terug kan denken aan de middag en weet dat de volgende dag hetzelfde kan gebeuren, dan zou het constant adrenaline aanmaken en simpelweg doodgaan van de stress.’

‘De mens kan in het verleden, nu en aan morgen denken, maar kan adrenaline compenseren met het hormoon cortisol. Dat is de uitdaging van onze huidige maatschappij. Er zijn voortdurend prikkels die adrenaline kunnen opwekken, terwijl het lichaam juist die periodes van ontspanning nodig heeft. Gebeurt dit niet meer door aanhoudende stress, dan zoekt het lichaam naar allerlei oplossingen; cafeïne, nicotine, snoep, drugs, vet eten en alcohol. Het lichaam is een interessant biochemisch proces waar nog veel aan te ontdekken valt, maar bij een uitleg is het nuttig om zaken pragmatisch te maken. Dan heb je al die ingewikkelde termen niet nodig.’

Toch is dat juist nu in het voetbal aan het gebeuren. Met sportwetenschappers, data-analisten en psychologen wordt een kakafonie aan nieuwe termen naar binnengebracht.

‘Voor trainers geldt hetzelfde. We hadden het net over geen energie steken in zaken waar je geen invloed op hebt. Ik verbaas mij heel erg over trainers die zich langs de lijn opwinden tegen een scheidsrechter. Dan ben je dus bezig met externe factoren in plaats van waarvoor je bent aangesteld: jouw ploeg beter laten voetballen. Veel trainers hebben geen idee wat ze aan het doen zijn en proberen dat te maskeren met woorden.’

Noemt u eens een concreet voorbeeld.

‘Een jaar of dertig geleden was ik jeugdtrainer bij VVV-Venlo. Daar zat een speler waarbij de bal bij de aanname steeds van zijn voet sprong. “Concentreer je”, werd dan naar hem geroepen. Die jongen was de meest geconcentreerde persoon op de hele aardbol, dus ik vroeg me af hoe die coaches erbij kwamen dat dit zijn probleem was. Hij maakte juiste keuzes in het vrijlopen, dus had spelinzicht. Ik keek juist naar wat hij deed met zijn lichaam in de uitvoering van balaanname. Hij had heel lange benen en als hij een bal aannam, dan was zijn voet steeds vóór zijn lichaam. Dus zijn zwaartepunt lag achter hem. Doordat je brein signalen afgeeft om niet te vallen en je ook nog te maken hebt met tegenstanders, is het moeilijk zo goed te controleren.’

‘Ik heb de speler voorgesteld na trainingen met hem te werken aan deze voetbalhandeling. Toen heb ik hem gecoacht hoe de bal onder zijn lichaam aan te nemen, zodat hij meer rust had. Na een paar weken zag je daarvan het effect terug op de training. Toen hoorde ik die coach roepen: “Goed zo, ik zie dat je steeds beter geconcentreerd bent”.’

Vanuit VVV heeft u daarna een bijzondere tocht door de voetbalwereld gemaakt via onder meer 1899 Hoffenheim, de DFB en Al-Nasr. Hoe krijgt een Nederlander die zelf nooit op hoog niveau gevoetbald heeft een topfunctie bij Arsenal?

‘Waarom zou je op hoog niveau gevoetbald moeten hebben? Het is niet plotseling een andere sport. Voetbalbalhandelingen zijn op ieder niveau hetzelfde. Het verschil zit in de snelheid en uitvoering van handelen.’

‘Ik kreeg in november 2017 een telefoontje met de vraag of ik geïnteresseerd was in de functie van Head of Coach and Player Development bij Arsenal. Op dat moment was ik al drie jaar technisch directeur bij Al-Nasr en had ik een aanbieding om te verlengen. Al-Ain wilde me ook heel graag hebben, net als twee clubs uit Duitsland. Dus ik was aan het twijfelen. Ik heb Arsenal gezegd dat de titel wel aardig klonk, maar dat ik benieuwd was naar de inhoud achter die functie en met wie ik ging samenwerken.’

‘Voor mij tellen altijd drie dingen bij een aanbieding: familie, visie en de mensen met wie ik ga werken. Pas als dat klopt, komt het materialistische stuk voor mij aan bod. Arsenal vertelde me dat Per Mertesacker Academy Director zou worden.’

Maar die was op dat moment nog speler.

‘Precies, dus wilden ze ervaren mensen om hem heen plaatsen die hem konden helpen. Ik wilde hem vooraf ontmoeten om te zien of het op menselijk vlak klikte. Arsenal vertelde me dat ik in beeld was gekomen vanwege mijn brede ervaring. Omdat ik had bewezen dat ik een voetbalfilosofie kon implementeren, vanwege een objectieve visie op coachen van voetbal, dat ik wat wist van voetbalconditie en fysieke training, plus dat ik kennis had van de werking van het brein. Ze zeiden dat het vrij uniek was dat ik vanuit al die gebieden de vertaalslag naar het voetbal had kunnen maken.’

‘Als een soort provocatie zei ik vroeger: Voetbal is eigenlijk een individuele sport die we in teamverband uitoefenen. Waarmee ik bedoel dat je individueel moet coachen om spelers te verbeteren. Iets wat in het voetbal nog in de kinderschoenen staat, omdat wordt opgeleid om een team te coachen. Gedetailleerd spelinzicht op coachniveau ontbreekt daardoor vaak.’

Na een eetafspraak met Per Mertesacker besloot u dat je die visie wilde gaan overbrengen bij Arsenal. Daarna kwam u terecht in de wondere wereld van de headhunters en sollicitatieprocedures.

‘Bij internationale topclubs wordt voor belangrijke functies tegenwoordig een headhunter ingeschakeld. Bij Arsenal was dat Nolan Partners. Achteraf heb ik gevraagd waarom ze zo’n bureau daarvoor benaderen. Dat doen ze omdat ze niet alleen willen putten uit hun eigen netwerk, omdat de beste kandidaat zich misschien wel onder de radar begeeft in Argentinië of Roemenië. Nolan is erin gespecialiseerd om al dit soort namen naar boven te krijgen. Zo begon Arsenal voor deze functie met een longlist van negentig. Dat werd in de eerste ronde gereduceerd tot twintig. Dan gaan ze terug tot vijftien en uiteindelijk blijven er acht over. Daar zat ik dus ook bij.’

Die acht kandidaten komen dan allemaal op gesprek?

‘Mijn eerste gesprek was via Skype met iemand van Nolan. In begin maart ben ik uitgenodigd om een presentatie te houden in Londen voor de people’s director van Arsenal, Per Mertesacker en iemand van Nolan Partners. Het grappige was dat ik na afloop op de gang direct werd aangesproken door de caseverantwoordelijke, die zei dat hij me ’s avonds zou bellen omdat hij vermoedde dat ik het ging worden. Ik vroeg hem waarom hij dat dacht, want hij was helemaal niet bij dat gesprek geweest. Toen zei hij: “Jij hebt drie uur met ze gezeten. Bij die anderen duurde het steeds maximaal anderhalf uur”.’

Waar hebben jullie het in die drie uur over gehad?

‘Over voetbal. Hoe je dat structureert, hoe je spelers beter kan maken en hoe je dat concreet organiseert tot in detail. Dus dat gaat over filosofie en over de methodologie van coaching. Voetbal is een simpel spel dat bestaat uit aanvallen, verdedigen en de twee omschakelmomenten daartussen. Aanvallen kan je verder opsplitsen naar start the attack, create an attack en finish an attack. Verdedigen kan je omgekeerd zo hoog mogelijk doen, via middenveldpressing of vanuit een laag blok. Voor al die momenten hebben we spelprincipes geformuleerd die we altijd toepassen.’

‘Bijvoorbeeld: sluit het midden af en probeer een overtal te creëren op de flank. Dat kan je vanuit verschillende formaties en op verschillende hoogtes op het veld doen. Training gaat erom dat je dit kunt vertalen richting voetbalacties van individuele spelers. Een actie bestaat uit communicatie, beslissen en het uitvoeren van die beslissing. Handelingssnelheid en conditie bepalen of je dit kunt uitvoeren op een hoger tempo.’

Wat is de rol van een trainer daarin?

‘Voetbal is een sport van spelers. Zij nemen op het veld de beslissingen en voeren die uit. Op trainingen gaat het erom dat een coach tot in detail spelers kan helpen om betere acties te maken. Dat doe je door een actie op te splitsen in positie, moment, richting en snelheid. Als het misgaat, dan moet jij kunnen zien in welk element van de actie dat zit. Hoe is de positie van het lichaam? Kiest hij het juiste moment voor de actie? In welke richting en met welke snelheid gebeurt dat?’

‘Over dat soort principes hebben we het gehad. In zaken van leven en dood vinden we het heel normaal om in dit soort heldere taal te praten. In een ziekenhuis of een cockpit wordt het niet geaccepteerd als een expert zijn eigen woorden meeneemt en ruis creëert door te praten over externe factoren. In het voetbal gebeurt dat voortdurend.’

Blijkbaar sloeg dit betoog aan bij Arsenal.

‘Twee weken na mijn presentatie ben ik opnieuw uitgenodigd. Toen had ik drie lange gesprekken, net als de andere kandidaat die overgebleven was. Uiteindelijk kwam daaruit een advies van zowel Arsenal als Nolan Partners. Dus daar ging een enorme procedure aan vooraf voordat ik die baan aangeboden kreeg.’

Waar begin je als je dit theoretische verhaal bij een grote club als Arsenal in de praktijk wil brengen?

‘Ik begon op 1 augustus 2018 en heb mijn eerste maand benut om met iedereen te praten. Ik heb veel geobserveerd en geanalyseerd.’

Wat was daarvan de conclusie?

‘Per Mertesacker begon een maand na mij en vroeg mij op zijn eerste dag waar we stonden. Vooraf hadden ze bij Arsenal tegen me gezegd dat we het vanaf nul moesten opbouwen. Aan Mertesacker heb ik verteld dat dit niet klopte. We begonnen niet op nul, maar op min twee.’

Waarom was het min twee?

‘Heel simpel: ik vroeg in die eerste maand aan twintig willekeurige mensen binnen de club wat The Arsenal Way was. Iedereen had het daarover, maar niemand kon die vraag beantwoorden. Drie mensen zeiden: “The passing game”.’

‘Ik antwoordde dat ik dat raar vond, omdat ik bij bonden en bij clubs ben geweest waar ze ook gewoon de bal naar dezelfde kleur spelen. Dus wat is nou die unieke filosofie daarachter bij Arsenal? Dat kon niemand concreet maken. Er waren wel allerlei opleidingsplannen, maar niet gebaseerd op een voetbalfilosofie, speelwijze en principes.’

Was dat het enige probleem wat je constateerde?

‘Ook een gebrek aan kwaliteit in sommige leeftijdscategorieën. Bij de jongste jeugd zag ik te weinig spelers met de potentie van Champions League-niveau. Ik heb vanuit mijn periode bij de Duitse bond veel vergelijkingsmateriaal en op basis daarvan schrok ik van wat ik bij Arsenal aantrof.’

Te weinig kwaliteit dus bij trainers én bij spelers. Waar begin je om dat te veranderen?

‘Het was zaak om de organisatiestructuur te verbeteren, een voetbalfilosofie te introduceren en een coachingmethodologie te ontwikkelen. Alleen kan je dat niet alle drie tegelijk doen. Dus ik ben begonnen met technical meetings waarin ik voetbalthema’s centraal ben gaan zetten. Disciplines als sports science hadden binnen de club eigenlijk koninkrijkjes gecreëerd, waardoor voetbal niet meer centraal stond. Dat moest worden hersteld. Dus ik ben in die meetings principes gaan introduceren. Arsenal had bijvoorbeeld veel moeite met verdedigen, omdat ze tachtig procent van de tijd de bal hadden. Dan gooide ik dus de vraag op tafel wat pressing eigenlijk is en vroeg ik hen om het antwoord daarop in een presentatie uit te werken.’

‘Zo dwing je ze om daarover tot in detail na te denken. Bovendien moesten ze het samen presenteren, waardoor ze gedwongen werden om met elkaar over voetbal te communiceren op een objectieve manier. In dat hele proces kon ik tevens vaststellen wie welke competenties had.’

Een paar maanden later zag u daarvan het effect bij een jeugdwedstrijd tegen Manchester City.

‘Na twintig minuten stonden we daarin met 3-0 achter. We speelden een high press en Manchester City voetbalde daar steeds onderuit. Dus toen het rust was, hebben we aan de kinderen gevraagd of de high press werkte. “Nee, want ze vinden steeds de vrije man in de opbouw en komen daarna in grote ruimtes”, was het antwoord. Toen hebben we ze gevraagd hoe we dat konden oplossen, met de instructie daarbij te denken aan wat we dat seizoen hadden geleerd. “Misschien kunnen we een beetje teruggaan en dan middenveldpressing doen”, suggereerde een van de spelers.’

‘Daarna is die coach aan teamgenoten gaan vragen of dit een goed idee was, wat precies wordt bedoeld met middenveldpressing en waar in dat geval de ruimtes liggen. Dat hebben we onze coaches geleerd: vragen stellen. De spelers kwamen daardoor zelf met de antwoorden. We wonnen die wedstrijd uiteindelijk met 8-3.’

Wat probeert u met deze anekdote te vertellen?

‘Deze spelers zitten nu in de Onder-11 en begrijpen nu al dit soort principes. Daardoor moeten zij als ze in de Onder-16 zitten in staat zijn om dit soort problemen zelf op te lossen op het veld, zonder dat een coach daar nog vragen over moet stellen als het spel even stilligt. Dát is waar we naartoe willen. Betere discussies over voetbal tussen spelers en trainer, omdat we spelers opleiden tot student of the game.’

‘Laat ik nog een ander voorbeeld geven. Ik was bij een wedstrijd waar de centrale verdediger van de Onder-14 in een situatie net te laat uitstapte. Net daarna was het rust en vroeg ik hem wat er misging. Hij zei: “Ik stond met mijn positie van mijn lichaam zo dat ik alleen de bal zag. Pas later zag ik hoe mijn tegenstander de bal ontving en omdat mijn positie niet goed was, stapte ik te laat in om hem te verdedigen. Als ik een stap terug had gedaan, dan had ik met mijn lichaam meer opengestaan, had ik de tegenstander eerder gezien en was mijn moment van pressen beter geweest”.’

‘Dat antwoordt hij omdat zijn coaches in deze taal tegen hem praten. Stel je voor dat hij een coach had gehad die alleen maar had geroepen dat hij geconcentreerd moest zijn. Dan had die speler op mijn vraag gewoon iets gezegd als: Ik moet me meer focussen. Daar gaat het om. Dat we een objectieve taal hebben om tot in detail over voetbal te praten.’

Zo ging u aan de slag met de trainers, maar hoe zorg je ervoor dat de kwaliteit van de spelers die instroomt hoger wordt?

‘Ook dat begint weer met structuur. Dus we hebben op basis van onze voetbalfilosofie per positie een profiel opgesteld. De kwaliteiten die bijvoorbeeld een rechtsback moet hebben, zijn daarna verder geconcretiseerd per leeftijdsfase. Op basis van deze profielen maken we per jeugdteam een schets van de selectie, waarbij we per individu zijn potentie inschatten.’

‘Zo kwamen opvallende zaken naar voren, zoals een elftal waarin we heel veel middenvelders hadden en geen enkele buitenspeler. Zoals we ook veel spelers een nieuwe positie hebben toegewezen, omdat hun kwaliteiten beter bij dat profiel pasten. Door deze structuur is het voor de scouting heel duidelijk op welke positie we behoefte hebben aan versterking en wat de specifieke kwaliteiten van deze spelers moeten zijn.’

Put u daarbij uit uw ervaringen in Duitsland, waar u tussen 2008 en 2015 nauw betrokken was bij het vormen van een nieuwe voetbalidentiteit en spelers gevonden moesten worden die daarbij aansluiten?

‘De spelers voor de nationale jeugdteams werden daar vaak gescout bij wedstrijden tussen regioteams. Ik herinner me dat ik daar eens een speler zag die al zijn teamgenoten aan het coachen was. Daardoor was me duidelijk dat hij op die jonge leeftijd al het hele spel doorzag. Toch werd zijn naam niet genoemd in het scoutingsoverleg na die wedstrijd. Toen ik vroeg waarom dat was, zeiden de scouts dat hij te klein was en dat zijn passes niet aankwamen.’

‘Ik benoemde daarna een situatie waarin hij de bal vroeg op het middenveld, terugspeelde op een verdediger en hem coachte om de spits in te spelen. Daarna bewoog hij zelf meteen door, zodat hij via een kaats van de spits vrijkwam met zijn gezicht naar het doel. Dat liet zien dat hij toen al het spelinzicht had om vier stappen vooruit te denken. Kunnen we hem leren een pass te geven?, vroeg ik toen. Uiteraard was het antwoord daarop bevestigend, want hij moest eigenlijk alleen wat dieper staan en de bal meer vóór zich hebben voordat hij de pass gaf. Na die discussie hebben we hem opgenomen in de nationale selecties. Weet je om wie dit ging?’

Vertel.

‘Joshua Kimmich. Dit was deels mijn taak bij de Duitse bond. Duidelijk maken dat dit soort spelers iets bijzonders hadden, hoewel ze fysiek misschien nog niet in staat waren de keuzes uit te voeren. Daar moet je doorheen leren kijken. Bij Arsenal hebben we een uitdaging die in de kern vergelijkbaar is. Hier is de filosofie in en na het Wenger-tijdperk te weinig doorontwikkeld. Dat zie je terug in het passen om het passen en het type voetballer op wie daarom wordt gescout. Zo zijn waarschijnlijk die teams ontstaan met heel veel technische middenvelders en geen enkele buitenspeler. Het heeft tijd nodig om dit te veranderen.’

Intussen werd bij het eerste elftal na het ontslag van Emery met Freddie Ljungberg tijdelijk een trainer doorgeschoven die door u werd opgeleid. Kwam dit te vroeg voor hem?

‘Eigenlijk is het zonde. Hij wilde mij naast zich hebben als assistent, maar dat ging niet omdat ik zat met mijn ziekte. Intern was Mertesacker het enige alternatief, dus die is toen naast hem gezet. Mede omdat de spelers hem enorm respecteren. Recent heb ik nog een uur of vier met Ljungberg over die periode gesproken. Hij gaf daarbij aan dat hij spijt had dat hij in een aantal situaties niet naar mijn advies geluisterd had. Dat ben ik niet met hem eens, want als je uitzoomt, dan hoort dat bij zijn leerproces als trainer. Ondanks de moeilijke periode met veel wedstrijden en een ongebalanceerd team zonder leiders waar een heldere speelwijze niet bestond, heeft hij zo goed en kwaad als mogelijk aan een speelwijze gewerkt en het aangedurfd ook jonge spelers te brengen.’

Hoe oordeelt u over de jeugdspelers die dit seizoen doorbreken?

‘Bukayo Saka is het mooiste voorbeeld van waar we met Arsenal naartoe willen. In de jeugd was hij een buitenspeler, maar omdat hij in de kleine ruimtes geen Leroy Sané is, zal hij op die plek niet verder komen dan de dertig beste spelers ter wereld. Als opkomende wingback kan hij wél tot de beste drie ter wereld gaan behoren, omdat er op snelheid niemand is die hem stopt en hij zich met goede coaching defensief kan ontwikkelen. Met Mikel Arteta komen dit soort processen hopelijk in een stroomversnelling, omdat hij qua visie niet ver afstaat van wat wij in de opleiding willen. Talenten als Saka, Reiss Nelson, Eddie Nketiah, Emile Smith-Rowe en Joe Willock moeten daarvan gaan profiteren.’