Van de sterren naar de stallen: de Napoli-jaren die Maradona verslinden

Ook dertig jaar na de waanzin is er geen ontkomen aan. Waar in Napels je ook komt, overal straalt Diego Armando Maradona je tegemoet. Zijn portret is levensgroot afgebeeld op groezelige flatgebouwen, souvenirstandjes verkopen sjaals, T-shirts en prullaria die gerelateerd zijn aan de voetbalvedette, ernaast liggen posters van de Vesuvius en hangers met rode pepertjes die worden beschouwd als geluksbrengers. En dan is er natuurlijk Bar Nilo waar een altaar is ingericht waarop Maradona wordt aanbeden, nog altijd. Zo wordt in een doorzichtige doos een plukje haren uitgestald. Het zijn de haren van Diego en het verhaal is een legende. Ooit zat de bareigenaar naast Maradona in het vliegtuig, na de landing schraapte hij wat haren van diens stoel en stopte ze in een doos.

Nu staat er een bordje bij. Wonderhaar staat erop.

Diego Armando Maradona dus. Nog steeds wordt de man die Italië in 1992 in schande moest verlaten, in Napels vereerd als een bidprentje. Vanaf de zomer van 1984 beleefde Diego Maradona er acht even succesvolle als tumultueuze jaren. Hij leidde SSC Napoli naar twee kampioenschappen, de Coppa Italia en de UEFA Cup en hij leidde een excessief leven, alsof elke dag zijn laatste kon zijn. Met drugsgebruik, dubieuze relaties met dubieuze figuren, gevangenisstraf, buitenechtelijke kinderen en ga zo maar door. Ondanks dergelijk heidens gedrag wordt Maradona in het katholieke Napels nog immer gevierd als een heilige.

Wonderkind

Om iets van die gecompliceerde relatie te kunnen begrijpen, moeten we eerst de Maradona en het Napoli van 1984 begrijpen. De Argentijn gold toen al als het nieuwe wonderkind van het voetbal, dat op vijftienjarige leeftijd debuteerde in de hoogste divisie van zijn land, zes jaar later voor een miljard peseta’s was gekocht door Barcelona en wippend met een sinaasappel op de linkerwreef een trap kon op- en aflopen. SSC Napoli had nog nooit iets gewonnen en gold als een obscure club uit een obscure stad. Ooit was Napels een historische hoofdstad van Italië en in de achttiende eeuw zelfs groter en belangrijker dan Amsterdam, Rome en Madrid. Het Napels van 1984 echter, was een stad in financieel en moreel verval. Het had de cholera van de jaren zeventig achter de rug en kwam nog bij van de aardbeving van 1980 die aan bijna drieduizend mensen het leven had gekost. Daarnaast werd Napels geteisterd door armoede, gekweld door de Camorra en gehinderd door een minderwaardigheidscomplex ten opzichte van het veel rijkere en erudieter geachte noorden.

En toen kwam Maradona. Of, met terugwerkende kracht: hij verscheen.

De Argentijn kwam inderdaad van boven toen hij op 5 juli 1984 met een helikopter landde bij het San Paolo-stadion in Napels. Zijn presentatie was een megafestatie waarvoor 75 duizend Napolitanen een kaartje hadden gekocht. Ze kwamen om met eigen ogen het mirakel te aanschouwen dat de beste voetballer van de wereld inderdaad had gekozen voor hun groezelige club. En Maradona zelf kwam – het is haast niet voor te stellen – voor een beetje rust.

Maradona had in twee seizoenen voor Barcelona 38 goals gemaakt, maar hij miste in Spanje vooral het respect. Van voorzitter Josep Lluís Núñez, van zijn Duitse trainer Udo Lattek, van tegenstanders, van scheidsrechters. Slager Andoni Goikoetxea had hem een gebroken been geschopt en hij was ook nog een paar maanden geveld geweest door geelzucht. Het was wat al te veel tegenspoed in slechts twee jaar tijd. Barcelona was op zijn beurt ook wel klaar met de nukkige vedette. Maradona was al eens aangeklaagd omdat een van zijn lijfwachten een onwelgevallige gast van een disco het ziekenhuis had ingeslagen, in veel bars en clubs was de Maradona-clan al niet meer welkom en zijn laatste wedstrijd – de bekerfinale tegen Athletic de Bilbao – was ontaard in een monsterlijke vechtpartij. Voor het oog van de koning was Maradona schoppend en slaand als een wildeman tekeergegaan.

Gelukzalig

Honderdveertig minuten voordat op 1 juli 1984 het Italiaanse voetbal voor twee jaar zou worden gesloten voor buitenlandse spelers, tekende Diego Maradona op het vliegveld van Barcelona een contract met SSC Napoli. Voor een transfersom van omgerekend 7 miljoen euro werd de Argentijn de duurste speler ter wereld. Ook ging hij in Italië zo’n 2,5 miljoen gulden aan salaris opstrijken. Honderd intellectuelen in Napels ondertekenden prompt een petitie waarmee ze protesteerden tegen deze vorm van geldverspilling in een stad die zich kenmerkte door torenhoge werkloosheid- en kindersterftecijfers. De Italiaanse president Pertini reageerde al even verbolgen. ‘Vijftien miljard lire uitgeven aan één voetballer is onverantwoord in deze economisch zware tijden.’

En het volk? Dat lachte vooral gelukzalig.

Sinds de Risorgimento – de Italiaanse eenwording in de negentiende eeuw – voelen de Napolitanen zich achtergesteld en werd de macht en de rijkdom in hun beleving steeds meer in het noorden geconcentreerd. Daarnaast voelden ze zich gediscrimineerd omdat ze categorisch werden weggezet als de Afrikanen van Italië. Als Napoli in Milaan kwam voetballen, waren de schimpscheuten niet van de lucht. ‘Hier komen de Napolitanen, wat een stank! Zelfs de honden rennen weg.’ En Juve-fans noemden hun rivalen uit het zuiden steevast cholera-lijders. ‘Was ze, Vesuvius, was ze met vuur’, klonk het dan.

Uitgerekend die bespotte habitat van de absolute underdog lijfde nu de beste voetballer van de wereld in. Het geld en de emoties die daarmee gepaard gingen in de rest van het land, interesseerde de Napolitanen dan ook niets. Als Maradona tijdens een wedstrijd na een schop tegen de grond ging, klonk op de tribunes steevast dezelfde grap. ‘Kijk, de Bank van Napels is gevallen.’ De lokale kranten waren al even enthousiast over de komst van Maradona. ‘Onze stad heeft geen burgemeester, we hebben een groot gebrek aan scholen, banen en bussen en onze sanitaire voorzieningen zijn slecht, maar het is allemaal op slag onbelangrijk geworden. Want wij hebben Maradona.’

Het warme welkom in Napels wekte geen bevreemding want de Maradona van toen was ook al een maestro in de verleidingskunst. Bij zijn presentatie in San Paolo refereerde hij aan zijn jeugd in Villa Fiorito, een sloppenwijk in de periferie van Buenos Aires die zich kenmerkt door geweld, drugsgebruik en armoede. ‘Ik wil het symbool worden van de arme jongens van Napels, want zij zijn zoals ik was in Buenos Aires’, zei hij op die memorabele 5de juli van 1984. Het ging er bij de Napolitanen in als de wereldberoemde Limoncello. De wondervoetballer van wie werd verondersteld dat hij naar Napels was gezonden door een hogere macht, presenteerde zich ineens als een aardse sterveling, als één van hen, als een gepassioneerde Napolitaan!

Een symbool werd hij ook. En hoe.

Pibe de oro

Aanvankelijk moest Maradona wennen aan het andere ritme van het Italiaanse voetbal en de verdedigende opvattingen van de tegenstanders. Van de eerste negen wedstrijden in het seizoen 1984/85 won SSC Napoli er maar één en de club eindigde op de achtste plaats. Het seizoen erop ging het al voorspoediger. Napoli finishte als derde en wat nog belangrijker was: voor het eerst sinds tijden won de ploeg weer eens van een gehate erfvijand uit het noorden. Het werd 1-0 tegen Juventus, door een goal van Maradona, en de uitbundige vreugde in San Paolo leidde tot twee hartaanvallen en vijf mensen die onwel werden. Na afloop van dat seizoen vertrok Maradona naar Mexico om Argentinië wereldkampioen te maken.

Hij kwam terug als El Pibe de Oro – de jongen van goud – en vanaf dat moment werd ook in Napels alles anders. Vanuit de andere kant van de wereld had Maradona betere spelers geëist en met middenvelder Fernando de Napoli en de spitsen Andrea Carnevale en Bruno Giordano kwamen die ook. Met Maradona als driving force smeedde trainer Ottavio Bianchi de spelers tot een ploeg die bijna niet te verslaan was. Napoli verloor dat seizoen slechts drie competitiewedstrijden, stond 21 duels bovenaan en liet zich op 17 mei 1987 voor het eerst in de clubgeschiedenis kronen tot kampioen van de Serie A.

Daarmee daalde er een ongekende jubel over Napels neer. De straten veranderden in blauw-witte zeeën, de volksfeesten hielden liefst een week aan en bij de voornaamste begraafplaats van de stad werd een tekstdoek opgehangen. Zij weten niet wat ze hebben gemist, stond erop.

Ook werden er ceremonies gehouden waarbij doodskisten met daarop de namen van de clubs uit het noorden ritueel ten grave werden gedragen. Want het was veel meer dan een voetbaltitel die de Napolitanen vierden, het was een regelrechte Bevrijdingsdag. Eindelijk hadden ze de machtsbolwerken uit het noorden verslagen, eindelijk hadden ze de stelselmatige vernedering in de bek gespuugd, eindelijk hadden ze ook in het zuiden van Italië iets om trots op te zijn.

De mentale bevrijding van Napels betekende de definitieve bevestiging van Diego Maradona als voetbalicoon. Hij had Argentinië de beste van de wereld gemaakt en Napoli de beste van Italië. ‘Mamma, waarom klopt mijn hart zo hard? Omdat ik Maradona heb gezien, ik ben verliefd!’, zongen de tifosi in Curva B van San Paolo als hij aanzette voor weer zo’n eindeloze dribbel. Dat kon hij als geen ander. Maradona had een atletische maar compacte fysieke bouw met een laag lichaamszwaartepunt. Daardoor was hij in staat om tijdens een dribbel op hoge snelheid fysieke aanvallen van tegenstanders te weerstaan. Bovenal had Maradona een niet te genaken controle over de bal, het was organisch, alsof de bal een natuurlijk verlengstuk was van zijn lichaam, dat zich voegde, boog of verplaatste, puur en alleen volgens zijn wil. Over vrijwel al het andere wat in zijn leven gebeurde had Maradona geen controle, maar over man en bal was hij de baas.

Zesde zintuig

Zoals hij ook op het ereterras en in de kleedkamer bepaalde wat er gebeurde. Als Maradona vond dat Napoli versterkt moest worden met Careca, dan kwam de Braziliaanse spits ook. En zijn medespelers accepteerden maar wat graag dat Maradona de aanvoerdersband droeg, dat absorbeerde immers druk en daardoor konden zij beter functioneren. Een kenmerk van Maradona was ook dat hij de gedachtegang van tegenstanders leek te doorzien en ze vaak al te slim af was, nog voordat hij zijn actie had ingezet. Geen speler kan in zijn eentje een team vormen, maar Maradona’s zesde zintuig sloeg over op de mannen om hem heen, zijn aanvoerderschap was spiritueel, zoals ook zijn relatie met de stad Napels en inwoners. Want Maradona speelde niet alleen voodoo-voetbal, hij wierp zich ook op als een moderne Braveheart, een vrijheidsstrijder die de noordelijke clubs openlijk beschuldigde van racisme als hun fans weer eens hun kwalijke gezangen ten gehore brachten. Er ging kortom, in alle opzichten een wervend licht van hem uit.

Gaandeweg nam het duister het echter over.

Want de geografische metafoor is overduidelijk. Napels ligt in de schaduw van de vulkaan Vesuvius en iedere dag weer wordt de Napolitaan herinnerd aan het gevaar van uitbarsting. En aan de mogelijkheid van totale vernietiging. Diego Maradona werd de personificatie van dat, ook al omdat hij voldeed aan alle stereotypen van de zuiderling. Maradona en Napolitanen deelden dezelfde furieuze passie, hadden dezelfde afkeer van regels en conventies en dezelfde aanleg om te pleasen en gepleased te worden.

Camorra

Zijn leven werd gecompliceerd toen Cristiana Sinagra in 1986 claimde een buitenechtelijk kind van Diego Maradona te hebben gekregen. De voetbalvedette ontkende en weigerde een vaderschapstest te ondergaan. Tot grote woede van tutti-Italia, want daar vormen familierelaties en de verantwoordelijkheden die daarbij horen een belangrijke hoeksteen van de samenleving. En zijn leven werd ronduit onoverzichtelijk toen hij in de invloedssfeer kwam van de onderwereld. Want hoe profetisch was wel niet die eerste vraag geweest, die Maradona in juli 1984 tijdens zijn presentatie in Napels had gekregen? Of hij bekend was met het fenomeen Camorra, de maffia-organisatie die de stad in zijn greep had, zo vroeg een journalist. De woedende Napoli-voorzitter Corrado Ferlaino liet de vragensteller onmiddellijk uit de zaal verwijderen, maar het vraagteken bleef, hangend als een naderend onheil.

Het antwoord liet niet lang op zich wachten. Met de intrede van de stervoetballer was ook een heuse Maradona-economie op gang gekomen. Alleen al naar elke thuiswedstrijd van het Napoli van Maradona kwamen tachtigduizend mensen kijken die iedere keer weer goed waren voor een recette van zo’n twee miljoen gulden. En waar geld is, is de Camorra. Al na zijn eerste seizoen in Italië had de criminele organisatie de Maradona-merchandising overgenomen, zowel de officiële business, als de zwarte markt. Gaandeweg raakte Maradona steeds verder verstrikt in de netten van de Camorra. Hij frequenteerde geregeld de Airone, een pianobar waar ook leden van de onderwereld samenkwamen. Hij liet zich fotograferen in een bad, uitbundig champagne drinkend met Camorra-kopstukken. En hij was de welkome gast op bruiloften en doopfeesten. Maradona herkende veel van zichzelf in de maffiosi die zich net als hij hadden ontworsteld aan een armoedige jeugd, die rijk en succesvol waren geworden en zich opwierpen als beschermheren van de armen. De onderwereldfiguren op hun beurt beschouwden Maradona als een pronkjuweel, als een symbool van legitimering van hun kwalijke zaakjes. In ruil daarvoor voorzagen ze de voetbalvedette van dames en drugs, zoveel hij aankon.

Het duurde dan ook niet lang of de eerste geruchten over Maradona’s wilde levenswandel doken op. Na de hectische jaren in Barcelona hoopte hij in Napels op wat meer rust, maar hij was terechtgekomen in een stad waar privacy niet bestaat en alle muren oren en ogen hebben. Befaamd is het verhaal dat Maradona een hoerenmadam belde om twee meisjes van plezier te regelen. De bestelling werd genoteerd, maar niet nadat madam de telefoon eerst in de handen had gedrukt van haar zoontje. Die wilde graag even van de gelegenheid gebruik maken om te babbelen met zijn grote voetbalidool. Pronto Diego! In zo’n glazen kooi is een potje anoniem vrijen er niet bij. En anoniem leven ook niet.

Cocaïneverslaving

Ondanks zijn steeds verder gaande uitspattingen bleven de Napolitanen hem aan de borst drukken. Hij was tenslotte Diego. Hun Diego. Zijn streken werden Maradona vergeven zolang hij maar hielp de clubs uit het noorden te verslaan. Dat laatste ging hem wel steeds zwaarder af, want als gevolg van cocaïneverslaving ging Maradona steeds minder trainen.

In 1988 – op het hoogtepunt van zijn kunnen – zag zijn ritme er ongeveer als volgt uit. Op zondag: wedstrijd in de Serie A. Van zondagavond tot woensdagochtend: één lange, continue cocaïne-binge. Van woensdagochtend tot zaterdagavond: grote schoonmaak. Trainen en alles eruit zweten. Op zondag weer zijn wedstrijdje in de Serie A en daarna: party-time. En zo ging het maar door. En door. En door.

Kortom: Diego Maradona leidde een leven in chaos.

Volgens Fernando Signorini kon de vedette geen ander antwoord bedenken op de woelige wereld om hem heen. In de film van Asif Kapadia schetste de personaltrainer, die Maradona klaarstoomde voor de WK’s van 1986 en 1990, een beeld van meerdere identiteiten. ‘Je had Diego en je had Maradona. Diego was een kind vol onzekerheden, een prachtige jongen. Maradona was een karakter dat hij gaandeweg moest uitvinden, een karakter dat hij nodig had om de immense druk van het zakelijke voetbal en de massamedia te kunnen weerstaan, een karakter dat zich geen enkele zwakte kon permitteren. Op een dag zei ik tegen hem: Met Diego reis ik naar het einde van de wereld, als het moet. Met Maradona echter, zet ik geen stap. “Dat begrijp ik”, antwoordde Diego. “Maar zonder Maradona had ik nog steeds in de sloppenwijken van Buenos Aires gewoond”.’

In 1989 wilde Maradona voor het eerst uitbreken: hij vroeg om een transfer naar Olympique Marseille. Sportief was hij klaar nu hij Napoli na de titel van 1987 ook naar de UEFA Cup had geleid. Daarnaast voelde Maradona zich steeds meer een gegijzelde van de verstikkende stad. Er kwamen justitiële onderzoeken op gang naar zijn relaties met de onderwereld, hij voelde zich beloerd, beknot en opgejaagd. Napoli-voorzitter Ferlaino weigerde echter zijn sterspeler vrij te geven. De zakenman wist: zonder Maradona was zijn elftal niet veel waard. En zonder Maradona zouden er beduidend minder inkomsten zijn. Niet voor niets hielp de club al geruime tijd mee Maradona’s drugsgebruik te maskeren door bij dopingtests te frauderen met urinestalen. Maradona moest en zou in Napels blijven, als gevangene van zijn eigen extreme talent.

Hij antwoordde met die gespleten persoonlijkheid van hem alleen. Maradona kwam uit protest een maand te laat terug van zijn zomervakantie in Argentinië en stortte zich daarna nog driester in het nachtleven. Maar ook maakte hij Napoli in het seizoen 1989/90 opnieuw kampioen, van de weeromstuit leek het wel. Alsof niets en niemand hem nog kon stoppen. Alsof hij ongenaakbaar was.

Duivel Diego

Misschien was het wel daarom dat Diego Maradona aan het einde van dat seizoen zijn hand overspeelde. In de zomer van 1990 werd het WK gehouden in het land dat hij zo verdeelde. Noord-Italië was anti-Maradona, het zuiden was pro. De tegenstellingen bereikten hun hoogtepunt toen de halve finale tussen Italië en Argentinië uitgerekend in Napels werd afgewerkt. In de aanloop richtte Maradona zich tot de voetbalfans van Napoli, zíjn fans, en riep ze openlijk op tijdens de wedstrijd niet Italië maar Argentinië te steunen. 'Napoli non ès Italia', zei hij erbij, oftewel: Napels ís geen Italië. De ultra’s van Curva B gingen erin mee, maar de rest van het land sprak er schande van. Helemaal toen de Argentijnen de wedstrijd ook nog eens wonnen na strafschoppen. Daags erna werd de held van weleer in de Italiaanse kranten afgebeeld als Lucifer. De duivel Diego.

Het was duidelijk dat op de breuklijn van Napels het traject van vernietiging definitief was ingeslagen, de schaduwen van de Vesuvius werden zwarter en zwarter. Nadat Maradona op het WK van 1990 al zijn Italiaanse fanbase definitief hado pgeblazen, kreeg hij er met de Italiaanse voetbalbond nog een belangrijke vijand bij. Maradona testte positief bij enkele dopingtests en kreeg een schorsing van liefst vijftien maanden. Ook werd hij voor het bezit van cocaïne veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van veertien maanden en diende hij zich te laten behandelen in een kliniek.

Daar lag-ie dan, uitgeteld op de bodem, als een koning zonder rijk. De wondervoetballer van weleer was een alom beklaagde en geschorste drugsverslaafde geworden. Het atletische lichaam van de meester-dribbelaar was getransformeerd tot een opgeblazen figuur met een onderkin. Diego Maradona was gevallen, zoals de Italianen zo plastisch kunnen zeggen, dalle stelle alle stalle. Ofwel: van de sterren naar de stallen.

In 1992 kreeg Maradona dan eindelijk zijn vrijgave. Napoli liet hem maar wat graag vertrekken naar Sevilla, waar de Argentijn Carlos Bilardo op dat moment de trainer was. Aan de hand van de coach waarmee hij in 1986 wereldkampioen was geworden, hoopte Maradona iets van zijn oude ik terug te vinden. Acht jaar nadat hij in Napels was ingehaald met een helikopter, verliet hij de stad in schande. Napels had hem ten volle aanbeden en Napels had hem ten volle verslonden.

Wat achterbleef waren de belangrijke prijzen, de prachtige herinneringen, de stoute verhalen en de kleurrijke muurschilderingen. Zoals die spreuk op een van de muren in de beruchte Forcella-wijk. Diego Facci Ancora Sognare, stond er. Diego, laat ons nog eens dromen. Bij dromen bleef het. Als eerbetoon aan Maradona besloot SSC Napoli in augustus 2000 dat het shirt met het nummer 10 nooit meer door een andere speler zou worden gedragen. De 10 werd op ijs gezet en daarmee ook de toekomst, zo leek het wel. Want zonder Diego Maradona werd Napoli nooit meer de beste van Italië.