Dit zijn de statistieken achter het legendarische WK 1974

Hoewel Duitsland met de wereldtitel aan de haal is gegaan, is het WK 1974 vooral het toernooi van Johan Cruijff. Dankzij historische cijfers kunnen we nu zien waarom: Cruijff komt tijdens dat toernooi tot de meeste succesvolle dribbels, creëert de meeste kansen en is over het hele veld te vinden. Voor een centrumspits is dat een unieke prestatie.

Veel voetballers hebben tegenwoordig een zogeheten ‘signature move’, maar de eerste die dat voor elkaar kreeg op wereldniveau was Johan Cruijff. In het toernooi waarin hij Nederland naar de finale leidde, en Duitsland in de finale uiteindelijk te sterk bleek, deed hij van zich spreken door wat nu bekend staat als ‘the Cruijff Turn’. Verderop in het toernooi was zijn dribbel die leidde tot de strafschop in de eindstrijd ook al iconisch, dus is het weinig verwonderlijk dat het WK 1974 vooral herinnerd wordt om het Nederlands elftal en zijn sterspeler, Johan Cruijff.

Dan eerst die wedstrijd tegen Zweden. Zijn ongrijpbaarheid in die wedstrijd is ook in de data terug te vinden. Cruijff komt namelijk tot liefst twaalf succesvolle dribbels, in de laatste vijftig jaar hebben slechts acht spelers dat in een WK-wedstrijd voor elkaar gekregen.

Cruijff heeft dit WK niet alleen naar zijn hand gezet door tegen Zweden een dribbelrecord te benaderen. Hij is als aanvaller de spil in het Totaalvoetbal van Oranje. Cruijff zakt vaak in naar het middenveld om daar het spel vorm te geven, of wijkt uit naar de linkervleugel om daar individuele acties in te zetten. Dit geeft andere voetballers de kans om de vacante spits-positie in te vullen. Een gevolg hiervan is dat Cruijff dit WK eindigt met 'slechts' drie doelpunten achter zijn naam. De nummer veertien is vooral beslissend door drie assists te geven en twee strafschoppen te veroveren, waardoor hij een direct aandeel heeft in acht van de veertien Oranje-treffers.

De assists van Cruijff bij de 3-0 tegen Argentinië en de 1-0 tegen Brazilië zijn typisch voor zijn toernooi. Bij de 3-0 tegen de Argentijnen duikt de Oranje-sterspeler op aan de linkerflank, waar hij met zijn linkerbeen een perfecte voorzet aflevert op John Rep. De rechtsbuiten is bij afwezigheid van Cruijff opgedoken bij de tweede paal en kopt daar raak. Tegen de Brazilianen is Cruijff juist ineens op rechts te vinden. Dit keer komt middenvelder Johan Neeskens in de zestien om zijn voorzet, nu met rechts, tot doelpunt te promoveren.

Op het gebied van dribbels en creativiteit troeft Cruijff alle andere spelers op het WK 1974 moeiteloos af. Bovendien blijkt hij dicht in de buurt van het doel eveneens bijzonder actief. Cruijff komt tot liefst 54 balcontacten in het vijandelijke strafschopgebied, een aantal dat alleen overtroffen wordt door Gerd Müller. Cruijff is voor Oranje wat Lionel Messi tegenwoordig is voor Barcelona: regisseur en afmaker tegelijkertijd. 

La Naranja Mécanica (de Oranje Machine) zoals het team van bondscoach Rinus Michels wordt genoemd, combineert zich aan de hand van uitblinker Cruijff naar de finale tegen gastland West-Duitsland. Deze eindstrijd zorgt met een 2-1 nederlaag voor een nationaal voetbaltrauma. Cruijff speelt daarin zijn zwakste wedstrijd van het toernooi, wat achteraf verklaard wordt door de zwembadaffaire. Een feestje met naakte dames in een zwembad in aanloop naar de finale dat de prestaties negatief beïnvloed zou hebben. Maar wat vertellen de cijfers ons over de teleurstellende finale van Cruijff?

West-Duitsland offert met Berti Vogts een mandekker op aan Johan Cruijff, die getuige bovenstaande touchmap vervolgens is gaan zwerven over het veld om Vogts uit positie te trekken. Desondanks is hij veel minder prominent aanwezig dan tijdens de eerdere WK-wedstrijden. Beter dan elke andere ploeg slaagt West-Duitsland erin om Cruijff niet aan voetballen toe te laten komen. Tegen Oost-Duitsland blijkt Cruijff ook al minder dominant aanwezig, maar gunt hij als dirigent van het elftal nog regelmatig zijn medespelers een kans. Cruijff noteert geen enkele doelpoging en brengt slechts twee keer een ploeggenoot in stelling. Hierdoor moet Oranje voor doelgevaar terugvallen op andere spelers.

Feitelijk gezien lukt het de mannen van Michels nog behoorlijk goed om zonder een actieve rol van Cruijff tot gevaar te komen. Oranje onderneemt meer doelpogingen dan West-Duitsland (14 om 11) en komt tot evenveel schoten op doel (5 om 5). Van die veertien schoten van Nederland komen er bovendien elf van binnen het strafschopgebied, wat illustreert dat het zwerven van Cruijff zijn ploeggenoten in de gelegenheid gebracht heeft om gevaarlijk te worden. 

Het verschil met eerdere duels op hetzelfde toernooi lijkt - afgaande op de cijfers - vooral te zitten in het verdedigen. West-Duitsland is het enige team dat op het WK 1974 tegen het fanatiek jagende Oranje tot minimaal tien doelpogingen komt. Zes keer schiet West-Duitsland van binnen het strafschopgebied, waarvan ook nog vier keer tussen de palen. Dat is een nuance die weinig geplaatst is bij het toernooi zonder bekroning van Cruijff: het contrast met de eerdere zes duels zit vooral in de defensieve prestatie. 

Zo duidde Cruijff in zijn autobiografie 'Mijn verhaal' de 2-1 nederlaag in de finale. 'Het was een kwestie van hoogmoed komt voor de val. Zodra je dat punt gepasseerd bent, wordt het zo ontzettend moeilijk om het terug te draaien. Als je alleen al ziet hoeveel kansen we gehad hebben. Wat we ook probeerden, ze gingen er gewoon niet meer in. Het was gewoon geen honderd procent. Zowel offensief als defensief. Kijk alleen maar hoe de goals erin gaan. Zoals de 2-1 van Gerd Müller hebben we ze nooit tegen gekregen. Omdat steeds iemand een stap te laat of te vroeg was. Het zit dan helemaal in je kop.'

Cruijff was zelf de eerste om het voordeel van het nadeel van de verloren finale te benoemen: de bewondering voor het vertoonde spel werd alleen maar groter. 'We hebben de deur opengedaan voor alle spelers die niet groot en sterk waren. De hele filosofie over hoe voetbal gespeeld moest worden, werd toen bijgesteld', concludeerde Cruijff. 

Daar heeft Johan Cruijff zelf het meest aan bijgedragen. Ondanks de tweede plek heeft Cruijff in 1974 met Oranje bewezen dat het mogelijk is om dynamisch voetbal te spelen, waarbij de spits door over het hele veld aanwezig te zijn de regisseur in het plaats van het eindstation van aanvallen is. Een unieke prestatie die van het Totaalvoetbal tot op de dag van vandaag een begrip heeft gemaakt. 

Data via Opta Sports

Beelden van het memorabele WK 1974