Pelé is dood. En tegelijk springlevend. Zij die de Braziliaan ooit live aan het werk hebben mogen zien, zullen er nooit over uitgepraat raken. Je hebt de generaties die hem alleen van de veelal vage beelden kennen, maar in die schim ogenblikkelijk de uitzonderlijke klasse ontdekten en hem daarom bleven eren. En dan is er nog de jeugd die niets liever wil dan ooit eens Pelé zijn.
In Nederland onstond er een paar jaar geleden beroering. De mensen achter ’s werelds grootste voetbalgame FIFA zouden Johan Cruijff veel te laag hebben ingeschaald. Een rating van 94 op een maximum van 100?! Belachelijk. Er werd zelfs een petitie gestart om de zogenoemde Icon van Cruijff – zeg maar zijn digitale versie waarmee je in het populaire computerspel kunt spelen – in de editie van 2020 naar 98 te krijgen en dus op gelijke hoogte met die van Pelé. De actievoerders werden met een vriendelijke lach afgewimpeld.
Als destijds al de VAR had bestaan, hadden Pelé en Brazilië waarschijnlijk nog wat langer op nummer 1.000 moeten wachten. Maximaal een paar minuten
Buiten Nederland, en ook buiten Argentinië, komt voor de massa slechts één oud-voetballer in aanmerking voor de hoogste erkenning. En niet alleen voor de massa: namens de Wereldvoetbalbond wees een speciale grand jury van kenners Pelé rond de millenniumwisseling aan als FIFA Player of the Century. Met een overweldigende meerderheid. De Braziliaan kreeg bijna 73 procent van alle stemmen, nummer twee Alfredo Di Stéfano kwam niet verder dan een kleine tien procent en nummer drie Diego Maradona bleef steken op zes procent. Cruijff werd achter ook nog Franz Beckenbauer vijfde met een schamele twee procent…
Wat volgens de cijferpuristen ook niet meer dan terecht is. Ofschoon de Nederlander veel minder een echte centrumspits was, steken zijn 400 goals in 709 officiële duels (moyenne van 0,56) schril af bij de 762 in 831 (moyenne: 0,92) van de Braziliaan. En Pelé is op die lijst niet eens de allerbeste aller tijden. Zie hieronder:
TOPSCORERS ALLER TIJDEN IN OFFICIËLE DUELS
* Cijfers van IFFHS per 29 december 2022
Pelé zelf heeft altijd verder gekeken dan de officiële statistieken, wat ook niet heel vreemd is. In zijn tijd moesten topspelers nog overal opdraven voor goedbetaalde internationale tours en tal van demonstratiewedstrijden. Volgens zijn (regelmatig bekritiseerde maar door de FIFA overgenomen) telling eindigde hij in 1977 inclusief onofficiële duels op 1.281 goals. Zijn duizendste maakte hij al ruim voor zijn dertigste verjaardag, op 19 november 1969. Een reconstructie van de dag dat een voetballer van vlees en bloed de hemel kon aanraken.
HET FLUITJE
‘Pelé ging als een windvlaag over het veld, ontweek zijn tegenstanders in de lucht, raakte de grond niet aan en toen hij op het punt stond met de bal en al in het doel te gaan, werd hij neergelegd. De scheidsrechter floot voor een strafschop.’
Eduardo Galeano wordt beschouwd als een van de grootste schrijvers van het Zuid-Amerikaanse continent, die al sinds zijn vroegste herinneringen verliefd was op het voetbal. En dus op Pelé. Hij had niet eens het geluk Braziliaan te zijn, toch raakte ook de in 2015 overleden Uruguayaan telkens spontaan in hogere sferen als hij het wonder uit Três Corações (de drie harten) mocht aanschouwen. En kon hij die typisch Zuid-Amerikaanse overdrijving niet weerstaan. Want de hele actie die voorafging aan het moment dat Pelé zijn duizendste kon binnenschieten, verliep niet helemaal zoals Galeano aan de lezers van zijn meesterwerk Glorie en tragiek van het voetbal overleverde. Als destijds al de VAR had bestaan en naar behoren zijn werk had gedaan, hadden Pelé en Brazilië waarschijnlijk nog wat langer op nummer 1.000 moeten wachten.
Maximaal een paar minuten, naar alle waarschijnlijkheid, anders was de hel losgebarsten in het tot de nok gevulde Maracanã. De fans van Vasco da Gama waren voor de thuiswedstrijd tegen Santos maar voor één ding gekomen. Niet voor een overwinning van hun club, nee joh, de aanvalsleider van de vijand moest en zou uitgerekend in Rio geschiedenis schrijven op deze negentiende november. Zelden hunkerden voetbalsupporters zo naar een treffer van de tegenstander.
1969 is sowieso een bijzonder jaar. Neil Armstrong werd in juli de eerste mens die voet op de maan zette. En een maand later verzamelden meer dan 400 duizend hippies zich op een weiland in het dorpje Bethel voor het bekendste muziekfestival ooit: Woodstock. Maar in Brazilië ging het gesprek in de koffietentjes van het zakelijke São Paulo, aan de strandbarretjes in het speelse Rio en op de samba-avonden in het hete Salvador over iets heel anders: de teller van Pelé. Die dichter en dichter bij de vier cijfers kwam. Aanbeland op 999 was de Braziliaanse lucht zwanger van verwachting. Toen het fluitje van scheidsrechter Manoel Amaro de Lima daar doorheen snerpte, na ruim 75 ondraaglijke minuten, en hij naar de strafschopstip wees, stak een donderend geraas op. Alsof een vulkaan uitbarstte.
DE WOEDE
Andermaal Galeano: ‘Wanneer Pelé met de bal aan de haal ging, sneed hij door de tegenpartij als een mes door de boter. Wanneer hij inhield, raakten de tegenstanders de weg kwijt in het doolhof dat zijn benen tekenden. Wanneer hij sprong, steeg hij op alsof de lucht traptreden had. Wanneer hij een vrije schop nam, wilden de spelers die in de muur stonden zich omdraaien, met het gezicht naar het doel, om het doelpunt niet te missen.’
‘Wanneer hij een vrije schop nam, wilden de spelers die in de muur stonden zich omdraaien, met het gezicht naar het doel, om het doelpunt niet te missen’
Ook de spelers van Vasco da Gama hadden doorgaans een groot respect voor O Rei, zoals elke Braziliaan, maar op 19 november 1969 was dat even compleet verdwenen. Geen van hen juichte met het publiek mee om de gegeven penalty. Toen over de tribunes van Maracanã voortdurend het ‘Pelé, Pelé, Pelé’ gleed, maakte de irritatie vanwege het gedrag van de eigen supporters zelfs plaats voor woede. Door het enorme onrecht dat ze vermoedden. Pelé had weliswaar de bal opgepikt na een gevoelvolle steekpass van Santos-verdediger Clodoaldo, maar leek rechtmatig van de bal te worden gelopen door Fernando van Vasco da Gama.
De Argentijnse doelman Edgardo Andrada gooide de bal gefrustreerd tegen de grond. ‘Het was alsof ik de hele wereld tegen me had’, zou hij er later over vertellen. Hij deed zijn bijnaam Gato de hele wedstrijd weer eer aan met zijn katachtige reflexen. Vooral de manier waarop hij het gewiekste boogballetje van Pelé onschadelijk maakte was indrukwekkend geweest. Maar zijn eigen supporters begonnen hem daarop juist uit te fluiten. Om bij de penalty tegen dus in euforisch gebrul over te gaan. ‘Het geluid was oorverdovend.’
Het hield Andrada’s ploeggenoten niet tegen arbiter Manoel Amaro de Lima massaal op te zoeken. Terwijl hun keeper de bizarre sfeer met verbijstering in zich opnam, een Vasco-speler met de bal in een arm de strafschopstip met zijn noppen alvast compleet probeerde te verwoesten, schold de rest de kelen schor in het gezicht van de besnorde scheidsrechter. Die was echter onvermurwbaar. Waarop de aandacht zich verplaatste richting de man die op het punt stond de kroon op zijn carrière te zetten.
Hoewel… Alsof hij de voorgaande maanden in winterslaap had doorgebracht, inclusief het eerste uur en kwartier van de wedstrijd, meldde in eerste instantie Santos-linksback Rildo zich voor het nemen van de penalty. Aanvoerder Carlos Alberto greep met een ongelovige blik in, waarna hij zijn manschappen sommeerde samen terug te trekken naar hun eigen helft. Zodat de schijnwerpers enkel op de hoofdrolspeler van de avond konden.
Alsof hij de voorgaande maanden in winterslaap had doorgebracht, meldde in eerste instantie linksback Rildo zich voor het nemen van de penalty
Andrada, die nog liever een vuistslag in de nieren toestond dan een tegentreffer, gunde Pelé helemaal niets. Hij praatte nog even flink op de Braziliaan in, voordat hij de bal in de kuil legde waar eens de strafschopstip was. Pelé liet hem daar gewoon liggen en wachtte op het volgende fluitje. Was hij zo zeker van zijn zaak? Hij had in elk geval al wel 999 keer eerder de trekker overgehaald.
DE STORM
Daar stond hij dan. Het ultieme moment was gekomen, hij voelde dat de hemel al voorzichtig naar beneden bewoog, zodat hij die zo meteen kon aanraken.
Maar of hij dat geluk ook daadwerkelijk zou mogen beleven, betwijfelde hij zeer, zo zou hij later toegeven. De woorden van Andrada en co waren bij hem binnengekomen en stuiterden nu door zijn hersenpan als een balletje in een flipperkast. En dan kwamen er ook nog allerlei andere gedachten voorbij. Beelden.
Van de dag dat hij zijn vader vlak na de in Maracanã verloren finale (officieel de laatste wedstrijd in de finalepoule) tegen Uruguay beloofde dat hij ooit voor hem het WK zou winnen. Van de dag dat hij op zijn vijftiende in de grotemensenwereld van het voetbal debuteerde met vier doelpunten. Van de dag dat hij de droom van zijn vader in Zweden liet uitkomen, en vier jaar later in Chili nog eens. Nu was de dag aangebroken om zich voorgoed onsterfelijk te maken. Een voetballer die duizend doelpunten maakte, het had net zo onbereikbaar geleken als een reis naar de maan. Maar na Neil Armstrong kon ook hij nu die barrière dus slechten.
‘Ik dacht echt dat Andrada hem zou pakken. Omdat ik de bal met zo weinig zelfvertrouwen had geraakt…’
‘Het grootste gedeelte van de fans in het stadion wilde de goal zien, maar de spelers van Vasco da Gama probeerden me zenuwachtig te maken’, haalde Pelé jaren later het gevoel van toen nog eens terug. ‘Voor het eerst in mijn carrière was ik nerveus.’ En dat had zomaar een weinig happy end kunnen opleveren. ‘Ik trilde. Mijn benen trilden. Ik moest diep ademhalen toen ik de bal had geraakt. Ik dacht echt dat Andrada hem zou pakken. Omdat ik de bal met zo weinig zelfvertrouwen had geraakt…’
DE GOAL
Eigenaardig eigenlijk dat iedereen bij het horen van de naam Pelé niet allereerst denkt aan een doelpunt. Naast het alom bekende feit dat hij de enige voetballer is die drie wereldtitels op zijn cv heeft staan – in 1970 zou hij wederom het WK winnen – worden vooral drie gemiste kansen in herinnering gebracht als het over de koning van het voetbal gaat.
Pelé kopte de bal die de Engelse keeper Gordon Banks tot de Save of the Century noopte. Hij stuurde de Uruguayaanse portero Ladislao Mazurkiewicz zonder de bal te raken compleet het bos in, maar miste vervolgens voor een leeg doel. En op datzelfde toernooi in Mexico tekende hij ook nog voor het Bijna-Doelpunt van de Eeuw. Tegen het toenmalige Tsjechoslowakije zag hij gerenommeerd keeper Ivo Viktor ver voor diens doel staan en probeerde het daarom maar eens. Dat Pelé zich nog op eigen helft bevond, ach ja, zelfs van een meter of zestig kon hij dodelijk steken. De bal zeilde over Viktor... Maar net naast de rechterpaal.
Dat het bekendste doelpunt van Pelé dan ook nog vanaf de strafschopstip moest komen, heeft scheidsrechter Manoel Amaro de Lima altijd dwarsgezeten. ‘Ik gaf die penalty met volle overtuiging’, zo zei hij eens. ‘Ik stond bijna boven op de situatie. Maar het was beter geweest als die duizendste op een andere manier was gevallen. Maar het was opwindend om mee te maken. Elk mens is op aarde om een missie te vervullen, daar geloof ik heilig in, en ik heb toen de mijne vervuld.’
De goal werd gedoopt tot O Milésimo. De Duizendste. En terwijl de schepper daarvan stamelde dat hij zijn treffer opdroeg aan alle kinderen van Brazilië, werd hij op de schouders genomen
Anderen vonden het juist mooi dat Pelé zijn moment van glorie vanaf elf meter mocht beleven. Zoals de Braziliaanse schrijver Armando Noguiera. ‘Op deze manier hoefde niemand het doelpunt te missen, omdat ze per ongeluk even wegkeken of er een vermindering van de concentratie was.’
Pelé heeft zich er nooit om bekommerd, hij was allang blij dat de bal toch voorbij Andrada in het net belandde. ‘Toen ik scoorde: wát een gevoel. Het stadion leek te exploderen.’ Zelf heeft hij het zich daarna nooit goed meer kunnen herinneren, maar Pelé rende daarop naar het doel, pakte de bal op en kuste het stuk leer innig. Als soort van dank voor alles wat die hem had gebracht in zijn leven, dat ooit zo armzalig was begonnen.
De goal werd gedoopt tot O Milésimo. De Duizendste. En terwijl de schepper daarvan stamelde dat hij zijn treffer opdroeg aan alle kinderen van Brazilië, werd hij op de schouders genomen en het hele stadion doorgedragen. Bijna een half uur lag de wedstrijd stil vanwege het vieren van een doelpunt. Er kwam zelfs een Vasco da Gama-shirt tevoorschijn met het cijfer 1.000 erop. O Rei was niet alleen van Santos, maar ook koning van Rio, heilige van heel Brazilië.
Tot slot nog éénmaal Galeano: ‘In honderden liedjes wordt Pelé genoemd. Op zeventienjarige leeftijd was hij kampioen van de wereld en koning van het voetbal. Hij was nog geen twintig toen de Braziliaanse regering hem uitriep tot nationale schat en de export van hem verbood. Eens legde hij een oorlog stil: Nigeria en Biafra sloten een wapenstilstand om hem te zien spelen.’
Dat een halve eeuw later Pelé de meest waardevolle Icon is van de game FIFA, is dus niet helemaal uit de lucht gegrepen.
BRONNEN: FIFA.COM, THE INDEPENDENT, TERCEIRO TEMPO, VOETBAL INTERNATIONAL, DE VOLKSKRANT
