‘Ja, jullie hadden Johan Cruijff, maar wíj hadden Franz Beckenbauer, die ik, al is het vanwege de verschillende posities op het veld moeilijk vergelijken, net iets hoger inschat.’ En trouwe ploegmakker bij Die Mannschaft, Wolfgang Overath, is lang niet de enige Duitser die dat zo ziet.
Al op de eerste jeugdfoto’s is te zien waarom de op 11 september 1945 in München geboren Beckenbauer ooit Der Kaiser gedoopt is. Kaarsrechte rug, adellijke blik met een flauwe glimlach op de lippen, alsof hij altijd een binnenpretje had. Of genoegzaam toezag hoe de minderbedeelden in deze wereld – tevergeefs – hun best deden ook maar enigszins in de buurt te geraken van zijn allure. En klasse. Als speler én als coach leidde Beckenbauer zijn land naar de wereldtitel.
Maar de voorbije jaren waren niet bepaald zijn meest gelukkige. Beckenbauer raakte verzeild in een omkoopschandaal rond het WK 2006, waarmee hij voorgoed zijn onaantastbaarheid verloor, en zijn rug werd met het verstrijken van de maanden steeds krommer door alle fysieke malheur die daar nog bovenop kwam. Op 8 januari 2024 overleed de beste libero aller tijden. Als eerbetoon: zijn levensverhaal dat doet lezen als een heldenepos.
SOLIDARITEIT MET DE RATTEN
Het gezin Beckenbauer heeft geluk, veel geluk. Hun huis blijft overeind staan in de Tweede Wereldoorlog. Ze repareren wat stuk is. Kort na de oorlog leven er liefst vier volwassenen en vier kinderen in vier kamers: Franz Beckenbauer senior met zijn vrouw en twee kinderen Franz junior en Walter, zijn zuster Frieda met haar beide zonen en grootmoeder Katharina. Als gevolg van het gebrek aan voedsel en de slechte hygiëne sterven die tijd veel kinderen. De Franzi-collone lukt het niettemin de moeilijkste jaren te doorstaan.
'Ik werd international én vice-wereldkampioen. En dat terwijl ik pas één jaar op het hoogste niveau had gespeeld'
Vader Franz gaat weer aan het werk als postbeambte en grootmoeder Katharina geniet van haar pensioen als weduwe van een oud-conducteur. Af en toe springen mensen van buiten bij om de kinderen de opvoeding te geven die ze nodig hebben. Bovendien staan familieleden die op het land werken in voor eieren, brood en vlees. De boeren geven in ruil voor zelfgemaakte kleding spek, melk of snoepgoed aan de Beckenbauers. Toch is de eerste winter een heel zware voor de familie. Het is koud; stroom en gas zijn er zelden. Wegens een gebrek aan dure kolen wordt alles wat voorhanden is in de kachel gegooid. Zoals een schrijver uit die periode schreef: ‘Er was niets meer, helemaal niets. De mensen leefden in solidariteit met de ratten.’
In München hebben Amerikaanse troepen de ambassade overgenomen. Het is de tijd van heropvoeding, met als doel het zogenoemde Hitler-virus uit de mensen te krijgen. De Beckenbauers overleven en zo ook Franz junior.
DE HEL EN DE BAL
Duitsland bevindt zich op een dieptepunt in zijn historie. Het leven is een worsteling. Maar de blik van Franz Beckenbauer is vooral op de bal gericht. Hij leert het ding al eerder te doorgronden dan dat hij zich zelf aan kan kleden. Der Franzi, zoals tante Frieda hem altijd liefkozend noemt, blijft zo simpel overeind. Het voetbalveld van SC München 1906 is Franz’ grote, groene kinderkamer.
Op jonge leeftijd zit hij in de weekeinden aan de radio gekluisterd om het voetbalnieuws gulzig te verslinden. Samen met zijn vier jaar oudere en, volgens velen, nóg veel talentvollere broer Walter gaat hij dagelijks meerdere malen met de bal onder de arm de straat op. Walter is in eerste instantie degene die de bal het vaakst beroert, Franz kijkt toe wanneer zijn broer in het straatteam genaamd Bowazu floreert. Als op een dag zeven man op het veld staan, terwijl er acht nodig zijn, mag de Franz Beckenbauer eindelijk meedoen. Als jochie van vijf jaar, tegen oudere en sterkere jongens, is hij al meteen een lust voor het oog. Hij wint respect én een basisplaats bij Bowazu.
Waar tegenwoordig voetbalverenigingen spelers al op vier- of vijfjarige leeftijd aannemen, geldt in de jaren vijftig nog een minimumleeftijd van tien jaar. Wanneer Franz junior zich op achtjarige leeftijd bij SC München 1906 aanmeldt, mag hij dan ook nog geen officiële wedstrijden spelen, maar alleen vriendschappelijke potjes. Maar zijn talent verraadt zich razendsnel en binnen de kortste keren staat de jongeling bij alle wedstrijden binnen de lijnen. Hij trekt vervolgens vanzelf de aandacht van de grote club 1860 München, maar speelt een aantal wedstrijden voor het kleinere FC Vilshofen, dat hem direct als lid aanneemt. Een jaar later verkast de dertienjarige Franz alweer naar Bayern München, op dat moment slechts de tweede club van de stad.
HARMONIE VAN BAYERN
Franz Beckenbauer: ‘Ik kan me nog goed herinneren hoe mijn vader achter zijn bureau zat. Ik was achttien jaar, hij had een balpen in zijn hand. Een echt gelukkige uitdrukking had hij niet op zijn gezicht. “Voetballer, is dat een beroep? Kan iemand daarvan leven? Zo ja, hoelang?”, hoorde ik hem zeggen.’
Het talent had op dat moment zelf nog geen grote wensen. ‘Er was ook niets nieuws voor mij, behalve dan dat ik een bedrag kreeg om te voetballen. Ik kon me misschien een beetje meer veroorloven wanneer we zouden promoveren naar de nieuw opgerichte Bundesliga.’ Het gaat niet zoals gepland. Beckenbauer vertelt: ‘We stonden niet op de eerste plaats in de Regionalliga, zelfs niet op de tweede en promoveerden uiteindelijk ook niet.’ Franz Beckenbauer debuteert dat seizoen uiteindelijk wel met glans in het eerste elftal van Bayern.
Bayern München is één grote tegenstelling, alleen binnen de lijnen ontstaat uiteindelijk een majestueuze harmonie
Bouwgigant Nedecker kneedt in de tussentijd een team rond de beloften Gerd Müller, Sepp Maier en Franz Beckenbauer. Het welbekende motto wordt ook al snel: wie bij Bayern speelt, manifesteert zich in de jetset. Of in de latere bewoordingen van Beckenbauer zelf: ‘So wenig Freunde für so viel Geld.’ Beckenbauer staat bij de grootmacht in wording model als een society-speler. Bayern associeert zich met de conservatieve CSU van Franz Joseph Strauss en bedriegt daarmee het verleden. De club ontstaat namelijk in een doorgaans progressief milieu van kunstenaars en studenten en vertolkt tot lang voor de oorlog een opmerkelijke rol in het vrije Beieren. Bayern München is dan ook één grote tegenstelling, alleen binnen de lijnen ontstaat uiteindelijk een majestueuze harmonie.
Beckenbauer ontwikkelt zich steeds beter op het middenveld en ook de club lijkt naar het niveau te groeien waar zij thuishoort. Het seizoen na het verloren jaar – Bayern promoveerde zoals gezegd niet – weet de club zich alsnog een ticket tot de hoogste afdeling van het Duitse competitievoetbal te verschaffen. Beckenbauer verdedigt op een onorthodoxe manier: arrogant en smaakvol tegelijk. In zijn eerste seizoen in de hoogste klasse, het seizoen 1965/66, speelt hij bijna alle duels – 33 wedstrijden en vier doelpunten – en wint bovendien zijn eerste prijs: de West-Duitse beker. Met het WK in Engeland voor de boeg zit Beckenbauer duidelijk in de lift.
GEBOREN AANVALLER
‘Voor iemand van mijn leeftijd, was 1965/66 het grootste en beste seizoen wat ik misschien ooit heb gedraaid. Ik werd international én vice-wereldkampioen. En dat terwijl ik pas één jaar op het hoogste niveau had gespeeld’, zegt Franz Beckenbauer jaren na dato.
Het seizoen is inderdaad fantastisch, ware het niet dat Beckenbauer lange tijd verantwoordelijk wordt gehouden voor de nederlaag in de WK-finale tegen Engeland. De twintigjarige speler heeft als verdedigende middenvelder de taak gekregen de ster van Engeland, Bobby Charlton, nauwlettend te volgen en van scoren te houden. De critici zijn van mening dat dit een immense fout is geweest van bondscoach Helmut Schön. Beckenbauer heeft simpelweg te veel aanvallende driften en laat Charlton regelmatig vrij.
‘Maar’, reageert Beckenbauer. ‘Het is iets wat in mijn aard zit. Als ik in een restaurant zit, wil ik met de rug naar de muur zitten. Niet omdat ik andere mensen niet vertrouw, niet uit onzekerheid, maar puur vanwege het feit dat ik aanvallend denk. Ik zie alle dingen graag voor, en niet achter me. Dat is op het voetbalveld precies hetzelfde. Ik kan Schön niets verwijten dat WK in Engeland. Ik heb overal gelopen, maar in 1971 was de bondscoach eindelijk bereid mij als libero op te stellen. Hij was bij mij thuis geweest, we hebben urenlang met elkaar gesproken en ik heb hem duidelijk kunnen maken dat ik de vrije man in de defensie moest zijn.’
Sepp Herberger, de voorganger van Schön, geniet met volle teugen van wat hij vervolgens ziet gebeuren. ‘Franz Beckenbauer beheerst de belangrijkste facetten van het verdedigen én het aanvallen’, zegt hij. ‘Zijn overzicht, zijn verdedigende, nietsontziende uitstraling, zijn splijtende passes die op de stropdas belanden en zijn versnellingen op het middenveld bereiken zowel de vakman als de liefhebber van dit prachtige spel.’
En Schön zelf: ‘Een Beckenbauer als middenvelder is altijd mijn grote droom bij het nationale elftal geweest. Maar ik heb ingezien dat deze droom nooit uit zal komen, want Franz zal nooit schitteren op die positie zoals hij dat op de liberopositie wel doet.’
Beckenbauer blijkt het dus goed te hebben gezien. Na zijn positiewisseling in Die Mannschaft wordt het team een geoliede machine. De volgende toernooien, vanaf het EK 1972 in België waar Beckenbauer ook al aanvoerder is, sluiten de Duitsers met succes af. Zo is er naast de Europese titel in België de legendarische WK-finale in eigen land tegen Nederland, waar Gerd Müller het vonnis velt. Op het laatste eindtoernooi van Beckenbauer – dat van 1976 in Joegoslavië – verliest Duitsland in de finale na strafschoppen van Tsjechoslowakije (de panenka van Antonin Panenka). Voor Beckenbauer persoonlijk wordt de pijn van die nederlaag nog enigszins verzacht als hij aan het einde van het jaar voor de tweede keer in zijn carrière de Ballon d'Or ontvangt.’ Hij is daarmee voorlopig de laatste verdediger die Europees Voetballer van het Jaar wordt.
HET BELOOFDE LAND
Na vijftien seizoenen Bayern München kiest Beckenbauer voor het avontuur. In zijn dagboek houdt hij zijn eerste ervaringen bij: ‘Onder mij New York, voor mij een nieuw leven. Het vliegtuig zet de landing in, langzaam worden de gebouwen groter, steeds groter; World Trade Center, Empire State Building en het Chrysler Building. Frank Sinatra’s New York, New York is mijn lievelingsnummer. If I can make it here, I’ll gonna make it everywhere… Maar wat heb ik hier eigenlijk te winnen? Ik heb alles gewonnen: het kampioenschap van Duitsland, de Europa Cup, de Wereldbeker, het EK én WK. Heb ik dan echt het beste van mijn voetballeven achter mij gelaten? Is dit dan het einde van de voetballer Franz Beckenbauer? Ik heb veel twijfels. Ik heb voor vier seizoenen getekend, wil ik dat eigenlijk wel? Eigenlijk is het te laat om hierover na te denken, ik moet het uit mijn hoofd zetten…’
Het is de twijfel die de overhand neemt bij de dan al legendarische voetballer. ‘Waar zijn mijn dromen, ik heb ze eigenlijk niet meer. Mijn familie is uiteengebroken, sportieve ambities ken ik niet meer. Ruim 32 jaar heb ik in München geleefd, heb ik nu echt heimwee? Is dat het?’
'We speelden in een stadion waar misschien driehonderd mensen kwamen kijken. Die waren dan ook nog eens verdwaald'
Beckenbauer komt op het vliegveld aan en de dienstdoende douanebeambte vraagt aan hem wat hij in Amerika gaat doen. ‘I’m going to play football, sir’, zegt hij. De douanebeambte screent Beckenbauer van boven tot onder en begrijpt niet dat deze slanke en lange man football kan spelen. Beckenbauer ziet het tafereel aan en plots snapt hij het. ‘Sorry sir, I meant soccer.’ De volgende dag staat het nieuws over de komst van Beckenbauer op pagina 92 van de Daily News. In Amerika bestaat de voetbalheld niet. Of in de woorden van Beckenbauer: ‘De mensen hier weten niet eens hoe een voetbal eruitziet.’
Bij de club voelt hij zich weer thuis tussen de andere grootheden die bij de New York Cosmos zijn neergestreken: Giorgio Chinaglia (later coach van New York Cosmos), Dino Wilson, Carlos Alberto, Marinho, Johan Neeskens, Wim Rijsbergen en de grootste van allen, Pelé. Als er een voetbalhemel bestaat, dan is Beckenbauer er nu beland.
Toch kan het voetballeven Beckenbauer niet meer bekoren zoals in de jaren ervoor. Wanneer hij voor de tv zit en een voetbalwedstrijd verschijnt op het scherm, kijkt hij weg of gaat hij iets anders doen. ‘Maar wat wil je’, zegt Beckenbauer, ‘Pelé wilde na de eerste wedstrijd stoppen met voetballen vanwege de kwaliteit van het veld. Daarnaast speelden we in een stadion waar misschien driehonderd mensen kwamen kijken. Die waren dan ook nog eens verdwaald.’
Beckenbauer verlegt langzaamaan zijn grenzen als bekend voetballer naar bekendheid. Hij ontmoet in Amerika grootheden als Carly Simon, Luciano Pavorotti, Placido Domingo, Robert Redford en Henry Kissinger. In die periode begint Beckenbauer samen met Pelé ook een belangrijke rol in de voetbaljetset te spelen. De twee ontmoeten Steve Ross, een afgevaardigde van de Amerikaanse voetbalbond. Ross wil het WK 1986 naar Amerika halen. De drie vissen achter het net, jaren later – in 1994 – komt het WK wél naar de Verenigde Staten.
Na een kleine drie jaar ligt er een nieuw contract klaar voor Beckenbauer. Hij kan voor twee jaar bijtekenen voor een astronomisch bedrag. Althans, als je het vergelijkt met het bod dat Hamburger SV doet aan de dan 35-jarige speler. Onder leiding van de president van HSV, Dr. Klein, en de geheime joker Günter Netzer kiest de club de aanval. Beckenbauer twijfelt lang. Niet alleen vanwege de financiën, maar ook vanwege zijn verbondenheid met Bayern. HSV is een grote club én een rivaal. Beckenbauer: ‘Moet ik dit nou wel doen, is dit de juiste keuze? Ik kan hier rustig afbouwen, ik hoef weinig te spelen en bovendien leer ik hier een heel andere kant van het leven kennen.’
Een aantal weken later presenteert Hamburger SV toch Franz Beckenbauer. De reden: ‘Er speelde die hele tijd één vraag door mijn hoofd. Kan ik op mijn leeftijd, met mijn techniek en mijn ervaring, de jongeren nog voorbijstreven die conditioneel zo veel sterker zijn? Het antwoord op die vraag was: Teken dat contract.’
Beckenbauer speelt twee seizoenen voor HSV, tot onmin van de Bayern-supporters, en wordt in het seizoen 1981/82 kampioen van West-Duitsland. Het half jaar New York Cosmos dat als afsluiting van zijn actieve voetbalcarrière geldt, is niet voor het spelletje, maar voor het land Amerika. Beckenbauer: ‘Amerika is voor mij het land van de mogelijkheden, waarvan ik er geen één mag missen.’
GOUDEN COACH
Beckenbauer keert wéér terug naar Duitsland, om te genieten van zijn welverdiende rust. Op een dag slaat hij BILD open. ‘Franz: Ik ben bereid’, luidt de kop. Beckenbauer is enorm verrast. ‘Mooi dat ik zelf ook een mening mag hebben’, meldt hij stoïcijns. ‘Natuurlijk hebben journalisten weleens gevraagd of ik mezelf een positie binnen de Duitse voetbalbond zag vervullen. Technisch directeur lijkt me wel wat, maar bondscoach?’
'Als ik eerlijk ben tegen mezelf, wil ik helemaal niet zonder voetbal leven. Het hoort bij me, ik bén voetbal'
Bondscoach, ja, want alle pijlen wijzen desondanks richting de gestopte voetballer. Dat terwijl de president van de Duitse voetbalbond, Hermann Neuberger, veel meer ziet in Helmut Benthaus, die coach is van het succesvolle VfB Stuttgart. Maar Benthaus kan niet onder zijn contract uit komen en daarom is Beckenbauer de beste kandidaat. Beckenbauer ‘Mijn zoon Stefan (15, red.) keek me aan en zei: “Moet je dit nou echt doen?” Nee, ik hoef dit niet, want ik heb geen financiële impuls nodig, laat staan dat mijn leven saai is. Ook het gevoel dat ik moet laten zien dat een grote voetballer een grote trainer kan zijn, heb ik niet. Misschien een morele verplichting? Als ik eerlijk ben tegen mezelf, wil ik helemaal niet zonder voetbal leven. Het hoort bij me, ik bén voetbal.’
Beckenbauer wordt de bondscoach die hij eigenlijk als speler al was: succesvol, een icoon naar buiten toe en vrijwel onoverwinnelijk. Het eerste toernooi – het WK 1986 in Mexico – is er de zilveren medaille, vier jaar later is er het goud in Italië. ‘Voor mij persoonlijk was de zilveren medaille in Mexico een nederlaag’, vertelt Beckenbauer. ‘Alle hoop die op mij was gevestigd, heb ik doen vervliegen. De kranten vernielden me, en ik ging het nog bijna geloven ook. Vier jaar later heb ik hun ongelijk bewezen.’
Beckenbauer heeft zijn taak volbracht, strijkt de nodige centen op bij Olympique Marseille, waar hij twaalf wedstrijden interim-coach is, en landt dan bij zijn oude liefde Bayern München. Daar zorgt hij voor een frisse wind in de stramme clubcultuur. ‘Het Duitse voetbal is niet meer de nummer één’, zegt hij. ‘Ik moet ons terugbrengen naar de top.’ Die top ligt lager dan verwacht, als trainer wordt hij eenmaal kampioen en wint hij in het seizoen 1995/96 – wederom als ad-intirim – de UEFA Cup.
HOGE PIEKEN, DIEPE DALEN
In november 1994 neemt Beckenbauer bij Bayern de voorzittershamer over van de zojuist vertrokken president professor Fritz Scherer. Onder leiding van Beckenbauer en vice-voorzitter Karl-Heinz Rummenigge klimt Bayern langzaam uit het sportief diepe dal. Zelfs in de nieuwe Champions League zijn de resultaten redelijk tot goed. Als gevolg van zijn reputatie weet Beckenbauer grote sterren te contracteren. ‘Ik wil alleen maar mensen met een rijk Bayern-verleden bij de club zien. Juist daarom lopen Gerd Müller (jeugdtrainer, red.), Uli Hoeness (manager, red.), Sepp Maier (keeperstrainer, red.) en Klaus Augenthaler hier rond. De club moet de historie gaan herbeleven.’ Beckenbauer maakt zijn woorden waar. Bayern wint in de periode 1994-2005 zes keer de landstitel en in 2001 de Champions League na een gewonnen strafschoppenserie tegen Valencia.
In 2005 is Beckenbauer voorzitter van de raad van toezicht en voorzitter van het WK-comité. Die Welt zu gast bei Freunden wordt een nieuwe gevleugelde uitspraak van de legende. In 2015 wordt Beckenbauer beschuldigd van het betalen van steekpenningen om het toernooi naar zijn land te halen. Hij heeft altijd ontkend en vanwege verjaring wordt hij nooit vervolgd. Beckenbauer mijdt daarna wel zo veel mogelijk de schijnwerpers, die eerder zo van hem hielden.
